Ενεργειακές κοινότητες: Αύξηση στην αυτοπαραγωγή ενέργειας με προβλήματα στην επάρκεια του δικτύου και την κινητοποίηση πόρων

Σχεδόν διπλάσια έργα αυτοπαραγωγής από ενεργειακές κοινότητες, πολίτες και άλλους φορείς έχουν συνδεθεί στο δίκτυο (+94.5%, 337.7 MW) συγκριτικά με τον Νοέμβριο 2022. Ωστόσο, η έλλειψη επαρκούς δικτύου και οι καθυστερήσεις στην κινητοποίηση πόρων εμποδίζουν την υλοποίηση περισσότερων έργων. Θετικές εξελίξεις ο περιορισμός της διανομής κερδών και η δέσμευση ηλεκτρικού χώρου για έργα αυτοπαραγωγής στο νέο θεσμικό πλαίσιο καθώς και το πρώτο χρηματοδοτικό πρόγραμμα για ενεργειακές κοινότητες δήμων στις υπό μετάβαση περιοχές.

Με το νέο θεσμικό πλαίσιο για τις ενεργειακές κοινότητες σε ισχύ από τον Μάρτιο 2023, το Green Tank στην ανασκόπηση με τίτλο «Οι ενεργειακές κοινότητες στην Ελλάδα και τις λιγνιτικές περιοχές #4» παρουσιάζει τις πιο πρόσφατες εξελίξεις με βάση τα διαθέσιμα δεδομένα του Γενικού Εμπορικού Μητρώου (ΓΕΜΗ), του Διαχειριστή του Ελληνικού Δικτύου Διανομής Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΔΕΔΔΗΕ) και του Ανεξάρτητου Διαχειριστή Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΑΔΜΗΕ).

Από την ανάλυση των δεδομένων προκύπτουν τα εξής:

• 1677 ενεργειακές κοινότητες στην Ελλάδα τον Οκτώβριο του 2023, σημειώνοντας αύξηση κατά 18.6% συγκριτικά με τον Νοέμβριο 2022. Από αυτές, 9 ιδρύθηκαν με το νέο θεσμικό πλαίσιο (8 Κοινότητες Ανανεώσιμης Ενέργειας (ΚΑΕ) και 1 Ενεργειακή Κοινότητα Πολιτών (ΕΚΠ)), οι οποίες ως τώρα δεν έχουν καταθέσει αίτηση σύνδεσης έργου.
• Η συνολική ηλεκτρισμένη ισχύς εμπορικών έργων και έργων αυτοπαραγωγής από ενεργειακές κοινότητες ξεπέρασε το φράγμα του 1 GW (1,071.7MW, +34.3% συγκριτικά με τον Νοέμβριο 2022). Ωστόσο, η ηλεκτρισμένη ισχύς έργων αυτοπαραγωγής από ΕΚοιν εξακολουθεί να είναι πολύ μικρότερη από εκείνη των εμπορικών έργων – μόλις 7.5 MW.

• Σχεδόν διπλάσια (+94.5%) η ηλεκτρισμένη ισχύς έργων αυτοπαραγωγής από ενεργειακές κοινότητες, πολίτες και άλλους φορείς τον Αύγουστο 2023 (337.7 MW) σε σχέση με τον Νοέμβριο 2022 (173.6 ΜW).
• Έργα αυτοπαραγωγής ισχύος 1,349 ΜW βρίσκονται σε εκκρεμότητα και θα μπορούσαν να υλοποιηθούν με χρήση του ηλεκτρικού χώρου 2 GW που προβλέπει η νέα νομοθεσία (ν.5037/2023).
• Περισσότερη συμμετοχή σε ενεργειακές κοινότητες για αυτοπαραγωγή ενέργειας διεκδικούν οι πολίτες με αύξηση στις σχετικές αιτήσεις κατά 5% συγκριτικά με τον Νοέμβριο του 2022 σε όλη την επικράτεια.

• Τo6% των συνολικών εκκρεμών αιτήσεων έργων ενεργειακών κοινοτήτων (εμπορικών και αυτοπαραγωγής) ισχύος 1,346 MW αντιμετωπίζουν το πρόβλημα της ανεπάρκειας ηλεκτρικού χώρου, καθώς τους έχει γνωστοποιηθεί αδυναμία σύνδεσης από τον ΔΕΔΔΗΕ, ενώ τα εκκρεμή έργα στα οποία δεν έχει γνωστοποιηθεί αδυναμία σύνδεσης ως τώρα είναι 826 με ισχύ 631 MW.
• Μειωμένος ο ρυθμός αύξησης των ενεργειακών κοινοτήτων στη λιγνιτική περιφέρεια της Δυτικής Μακεδονίας που σήμερα φτάνουν τις 293 (+12.3% συγκριτικά με τον Νοέμβριο 2022) όμως παραμένει στη δεύτερη θέση πανελλαδικά πίσω από την Κεντρική Μακεδονία. Οι σημαντικές καθυστερήσεις στην υλοποίηση των έργων φέρνουν την Περιφέρεια στην πρώτη θέση των εκκρεμών αιτήσεων σε πλήθος και ισχύ (5 MW, 465 έργα).

• Αλλαγή δυναμικής στην Αρκαδία με 44 ενεργές ενεργειακές κοινότητες (+110% συγκριτικά με τον Νοέμβριο 2022). Από τις 93 αιτήσεις έργων ενεργειακών κοινοτήτων οι 24 είναι νέες και αφορούν έργα αυτοπαραγωγής ισχύος 6.8 MW. Ωστόσο, τόσο οι νέες ενεργειακές κοινότητες όσο και οι αιτήσεις έργων συγκεντρώνονται στην Τρίπολη και όχι στη λιγνιτική Μεγαλόπολη.

Θετική εξέλιξη αποτελεί η προτεραιότητα που δόθηκε στην αυτοπαραγωγή στο νέο νομοθετικό πλαίσιο (ν. 5037/2023) καθώς δεσμεύτηκε ηλεκτρικός χώρος 2 GW για έργα αυτοπαραγωγής και δημόσιοι πόροι για την υλοποίησή τους. Ο ίδιος νόμος περιορίζει στο 20% τη δυνατότητα διαμοιρασμού των κερδών των ΚΑΕ και ΕΚΠ στα μέλη τους, σε μια προσπάθεια περιορισμού της κατάχρησης του θεσμού των ενεργειακών κοινοτήτων για αποκόμιση κερδών.

Παράλληλα, τον Σεπτέμβριο του 2023 ενεργοποιήθηκε η πρώτη πρόσκληση για έργα αυτοπαραγωγής ενεργειακών κοινοτήτων στις υπό μετάβαση περιοχές από το Πρόγραμμα Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης 2021 – 2027, ύψους €41.795 εκ. εκ των οποίων τα €26.845 εκ. προορίζονται για τις ενεργειακές κοινότητες στις λιγνιτικές περιοχές. Ωστόσο, εξαιρεί από τους δικαιούχους ενεργειακές κοινότητες πολιτών και μικρομεσαίων επιχειρήσεων.

«Με νέα νομοθεσία και το πρώτο πρόγραμμα χρηματοδότησης έργων αυτοπαραγωγής από ενεργειακές κοινότητες δήμων στις περιοχές μετάβασης δημιουργούνται νέες προοπτικές για τις ενεργειακές κοινότητες στην Ελλάδα. Άμεση προτεραιότητα της Πολιτείας θα πρέπει να είναι η αντιμετώπιση της ανεπάρκειας του δικτύου και η στοχευμένη διάθεση επιπλέον πόρων για τη στήριξη έργων αυτοπαραγωγής από ενεργειακές κοινότητες με μέλη πολίτες και μικρομεσαίες επιχειρήσεις, ώστε να ενισχυθεί η συμμετοχή τους στην ενεργειακή μετάβαση.», δήλωσε η Ιωάννα Θεοδοσίου, συνεργάτιδα πολιτικής του Green Tank.

3_202310_TheGreenTank_Brief_EnergyCommunities4_EL

ΟΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΙΣ ΛΙΓΝΙΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ #4 – ΣΥΝΟΨΗ

Η παρούσα ανάλυση για τις ενεργειακές κοινότητες αποτελεί συνέχεια των 3 προηγούμενων αναλύσεων του Green Tank^[1]. Στηρίχθηκε στα δεδομένα του Γενικού Εμπορικού Μητρώου (ΓΕΜΗ) ως τον Οκτώβριο του 2023, του Διαχειριστή του Ελληνικού Δικτύου Διανομής Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΔΕΔΔΗΕ) ως τον Αύγουστο του 2023 και του Ανεξάρτητου Διαχειριστή Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΑΔΜΗΕ) ως τον Απρίλιο του 2023. Τα κυριότερα ευρήματα συνοψίζονται ως εξής:

1. Τον Οκτώβριο του 2023 στην Ελλάδα καταγράφονται 1,677 ενεργές ενεργειακές κοινότητες. Από αυτές οι 1,668 είναι Ενεργειακές Κοινότητες του ν. 4513/2018 αυξημένες κατά 18.6% σε σχέση με τον Νοέμβριο 2022 (1,406). Έχουν συσταθεί επίσης 8 Κοινότητες Ανανεώσιμης Ενέργειας (ΚΑΕ) και 1 Ενεργειακή Κοινότητα Πολιτών (ΕΚΠ) βάσει του νόμου 5037/2023 (Μάρτιος 2023), χωρίς ωστόσο να έχει γίνει κανένα αίτημα σύνδεσης έργου από αυτές ως τώρα.

2. Έως και τον Αύγουστο του 2023 οι αιτήσεις έργων που έχουν κατατεθεί γενικά από ενεργειακές κοινότητες (εμπορικά & αυτοπαραγωγή) στη χαμηλή – μέση τάση αριθμούν 6,304 με συνολική ισχύ 4,895.4 MW, μια αύξηση 4.7% σε σχέση με τον Νοέμβριο του 2022 (4,677.5 MW). Από αυτά έχουν ηλεκτριστεί 1,487 έργα ισχύος 1,071.7 MW, μια αύξηση 34.3% στην ισχύ συγκριτικά με τον Νοέμβριο του 2022 (+273.6MW, 360 ηλεκτρισμένα έργα).

3. Εκτοξεύθηκαν οι αιτήσεις έργων αυτοπαραγωγής από ενεργειακές κοινότητες από 147 τον Νοέμβριο 2022 σε 577 τον Αύγουστο 2023 (+5%) ενώ η αντίστοιχη αιτούμενη ισχύς αυξήθηκε από 87 MW σε 350 MW. Σημαντική αύξηση παρατηρήθηκε τους τελευταίους 10 μήνες στην αυτοπαραγωγή συνολικά, δηλαδή αθροιστικά στον απλό ενεργειακό συμψηφισμό από μεμονωμένα νοικοκυριά και επιχειρήσεις και στον εικονικό ενεργειακό συμψηφισμό από ενεργειακές κοινότητες και άλλους φορείς (+157.5% στο πλήθος των αιτήσεων και +96% στην ισχύ). Η ηλεκτρισμένη ισχύς έργων αυτοπαραγωγής είναι πλέον 337.7 MW, σχεδόν διπλάσια (+94.5%) σε σχέση με τον Νοέμβριο του 2022. Όμως παραμένει πολύ χαμηλότερα σε σχέση με το αυξημένο ενδιαφέρον των πολιτών που καταγράφηκε ήδη από την έναρξη της ενεργειακής κρίσης, καθώς η ηλεκτρισμένη ισχύς είναι μόλις το 17.3% της αιτούμενης.  Τα εκκρεμή έργα αυτοπαραγωγής ισχύος 1,349 ΜW μπορούν να ηλεκτριστούν αξιοποιώντας τον ηλεκτρικό χώρο των 2 GW που προβλέπει η νέα νομοθεσία (ν.5037/2023).

4. Η ηλεκτρισμένη ισχύς των έργων αυτοπαραγωγής από ενεργειακές κοινότητες ήταν μόλις 7.5 MW τον Αύγουστο του 2023. Παρά τον τριπλασιασμό της σε σχέση με τον Νοέμβριο 2022, η ηλεκτρισμένη ισχύς των εμπορικών έργων είναι 142 φορές μεγαλύτερη (1,064.2 MW). Επίσης, η ισχύς εκκρεμών έργων αυτοπαραγωγής (2 MW) είναι 40 φορές μεγαλύτερη από την ηλεκτρισμένη (7.5 ΜW), ενώ ο αντίστοιχος λόγος εκκρεμούς προς ηλεκτρισμένη ισχύ για τα εμπορικά έργα είναι μόλις 1.5 (1674.6 MW έναντι 1064.2MW), αναδεικνύοντας την ανάγκη να δοθεί άμεση προτεραιότητα στην ηλέκτριση έργων αυτοπαραγωγής.

5. Το πρόβλημα ανεπάρκειας ηλεκτρικού χώρου παραμένει, καθώς στο 66.6% των εκκρεμών αιτήσεων έργων ενεργειακών κοινοτήτων (εμπορικά & αυτοπαραγωγή) έχει γνωστοποιηθεί αδυναμία σύνδεσης στο δίκτυο από τον ΔΕΔΔΗΕ (1,650 αιτήσεις).

6. Στη λιγνιτική περιφέρεια της Δυτικής Μακεδονίας, καταγράφονται 293 ενεργειακές κοινότητες διατηρώντας την Περιφέρεια στη 2^η θέση πανελλαδικά. Ωστόσο ο ρυθμός αύξησης κατά 12.3% σε σχέση με τον Νοέμβριο του 2022 ήταν μικρότερος από το 48.3% του προηγούμενου έτους. Η Δυτική Μακεδονία είναι επίσης η πρώτη Περιφέρεια σε πλήθος και ισχύ εκκρεμών αιτήσεων (465 έργα, 377.5 MW) όπως και στα έργα που έχουν λάβει γνωστοποίηση αδυναμίας σύνδεσης λόγω έλλειψης δικτύου (406 έργα, 334.3 MW), ενώ από τον Νοέμβριο 2022 κατατέθηκαν μόνο 4 νέες αιτήσεις για εμπορικά έργα και 3 για αυτοπαραγωγή συνολικής ισχύος 2.7MW. Τα στοιχεία αυτά αναδεικνύουν την πιθανή αποθάρρυνση των πολιτών της Δυτικής Μακεδονίας για συμμετοχή σε ενεργειακές κοινότητες ενδεχομένως λόγω της έλλειψης διαθεσιμότητας δικτύου ή των καθυστερήσεων στην κινητοποίηση των διαθέσιμων πόρων.

7. Η δυναμική των ενεργειακών κοινοτήτων στην Αρκαδία φαίνεται να αλλάζει. Καταγράφηκαν 44 ενεργές ενεργειακές κοινότητες (+110% σε σχέση με τον Νοέμβριο 2022). Οι νέες ενεργειακές κοινότητες όμως δεν συστήνονται στη λιγνιτική Μεγαλόπολη αλλά στην Τρίπολη, ενώ το ίδιο ισχύει και για τα αιτούμενα έργα. Τον Αύγουστο του 2023 καταγράφονται 93 αιτήσεις έργων ενεργειακών κοινοτήτων (εμπορικά & αυτοπαραγωγή) ισχύος 57.1 MW, από τις οποίες έχουν ηλεκτριστεί 23 ισχύος 15.1 MW. Σε σχέση με τον Νοέμβριο του 2022 υπάρχουν 24 νέες αιτήσεις (+6.8 MW), οι οποίες αφορούν όλες έργα εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού, γεγονός που αναδεικνύει την πρόσφατη στροφή των πολιτών στην αυτοπαραγωγή.

8. Τον Μάρτιο του 2023 τροποποιήθηκε το θεσμικό πλαίσιο των ενεργειακών κοινοτήτων (ν.5037/2023) προκειμένου να ενσωματώσει τις ευρωπαϊκές οδηγίες για τις ΑΠΕ και την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας. Θεσπίστηκαν δύο νέοι τύποι ενεργειακών κοινοτήτων, οι Κοινότητες Ανανεώσιμης Ενέργειας (ΚΑΕ) και οι Ενεργειακές Κοινότητες Πολιτών (ΕΚΠ), ενώ καταργήθηκε η δυνατότητα ίδρυσης νέων ενεργειακών κοινοτήτων βάσει του ιδρυτικού νόμου 4513/2018. Περιορίστηκε, ακόμη, δραστικά στο 20%, η δυνατότητα διαμοιρασμού των κερδών των ΚΑΕ και ΕΚΠ στα μέλη τους, προκειμένου να περιοριστεί η κατάχρηση του θεσμού των ενεργειακών κοινοτήτων για αποκόμιση κερδών. Προβλέφθηκε, επίσης, η διάθεση ηλεκτρικού χώρου 2 GW για έργα αυτοπαραγωγής καθώς και δημόσιων πόρων για την υλοποίησή τους. Ζητούμενα στην εφαρμογή των νέων αυτών προβλέψεων είναι ο ισότιμος διαμοιρασμός του ηλεκτρικού χώρου των 2 GW και των πόρων μεταξύ των διαφόρων κατηγοριών αυτοκαταναλωτών δίνοντας προτεραιότητα σε ενεργειακές κοινότητες από πολίτες, καθώς αυτές έχουν δυσκολία πρόσβασης σε τραπεζικό δανεισμό ή άλλους πόρους.

9. Τον Σεπτέμβριο του 2023 ενεργοποιήθηκε το πρώτο πρόγραμμα στήριξης έργων αυτοπαραγωγής ενεργειακών κοινοτήτων από το Πρόγραμμα Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης 2021 – 2027, ύψους €41.795 εκ. εκ των οποίων τα €26.845 εκ. προορίζονται για ενεργειακές κοινότητες στις λιγνιτικές περιοχές. Πρόκειται για ένα πρόγραμμα στη σωστή κατεύθυνση, το οποίο όμως εξαιρεί τις ενεργειακές κοινότητες των πολιτών και των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, καθώς απευθύνεται στις ενεργειακές κοινότητες των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) και των σχετικών με αυτούς φορείς. Επίσης, το επόμενο διάστημα αναμένεται η ενεργοποίηση προγραμμάτων για ενεργειακές κοινότητες μέσω των Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων 2021 – 2027 στη Δυτική Ελλάδα (ύψους €17 εκ.) και το Ιόνιο (ύψους €850,000).

Κείμενο:

Ιωάννα Θεοδοσίου, Συνεργάτιδα πολιτικής, Τhe Green Tank

Ιωάννα Σούκα, Αναλύτρια δεδομένων, The Green Tank

Συντονισμός:

Νίκος Μάντζαρης, Αναλυτής Πολιτικής για την Ενέργεια και το Κλίμα & Συνιδρυτής, Τhe Green Tank

Για αναφορά:

The Green Tank (2023) «Οι ενεργειακές κοινότητες στην Ελλάδα και τις λιγνιτικές περιοχές #4»

Copyright © The Green Tank, 2023

[1] The Green Tank, Νοέμβριος 2021, Ανασκόπηση εξελίξεων: Οι ενεργειακές κοινότητες στις λιγνιτικές περιοχές της Ελλάδας, https://bit.ly/3NXsVRF∙ The Green Tank, Μάιος 2022, Οι ενεργειακές κοινότητες στην Ελλάδα και τις λιγνιτικές περιοχές της Ελλάδας, Ανασκόπηση #2, https://bit.ly/3WclTwo∙ The Green Tank, Ιανουάριος 2023, Οι ενεργειακές κοινότητες στην Ελλάδα και τις λιγνιτικές περιοχές της Ελλάδας, Ανασκόπηση #3, https://bit.ly/3PJRjdc