Κατά το εγκαίνιο της φετινής έκθεσης βιβλίου στην παραλία της Θεσσαλονίκης, την οποία διοργάνωσε ο Σύνδεσμος Εκδοτών Βορείου Ελλάδος, προέβη στην καθιερωμένη εμφάνισή του και απεύθυνε χαιρετισμό στο κοινό ο περιφερειάρχης Κεντρικής Μακεδονίας Απόστολος Τζιτζικώστας.
Και με την χαρακτηριστική αναίδεια του ισχυρού, αλλά, συγχρόνως, αδαούς και άσχετου, απεύθυνε έναν μακρόσυρτο ανιαρό λόγο, χωρίς αρχή, μέση και τέλος: χρονιά πολλαπλών εκλογών η φετινή. Από την απόλυτη κενολογία των λεγομένων γινόταν ολοφάνερο ότι το άτομο δεν είχε καμία σχέση με το βιβλίο και τον πολιτισμό ανάγνωσης, τον πολιτισμό γενικότερα. Ωστόσο έκλεψε την… παράσταση! Όπως συμβαίνει πάντοτε με κάθε είδους γελοιότητας που εκτίθεται δημοσίως.
Με τον αέρα του εκλογικώς άτρωτου ο περιφερειάρχης Κεντρικής Μακεδονίας, ούτε λίγο ούτε πολύ, προσπάθησε να μας πείσει ότι ζούμε στην επικράτεια μιας “πολιτιστικής υπερδύναμης”! Η περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας κατά τον Απόστολο Τζιτζικώστα ισοδυναμεί με μια “υπερδύναμη πολιτισμού”.
Η πρώτη σύντομη αντίδραση σε παρόμοιες ανοησίες είναι το ειρωνικό μειδίαμα και εκείνο το αμυντικό ερώτημα: “τι λέει ο βλάκας;” Μετά ενεργοποιείται ο περίφημος “δεσμός της ντροπής” (bond of shame), αυτός ο δεσμός που μας κρατάει δέσμιους σε αυτή τη χώρα, ενώ συγχρόνως προσπαθούμε να προσπεράσουμε τη διάχυτη βλακεία των πολιτικάντηδων. Θα μπορούσε κάποιος/κάποια να αμυνθεί σε τούτη την καθημερινή παράνοια της πολιτικής καθημερινότητας προσφεύγοντας στον αιχμηρό εθνικό αυτοσαρκασμό ή στην αδιαφορία του κόρου, την αδιαφορία εκείνου που τα είδε και τα άκουσε όλα: η καθημερινή ζωή μας δηλαδή μπορεί να κολυμπάει μέσα στην γελοιότητα του κάθε τζιτζιφιόγκου πολιτικού, αλλά παρουσιάζει ένα εξαιρετικά κωμικοτραγικό ενδιαφέρον. Όπως και νάχει, κολυμπώντας για χρόνια μέσα στη σάχλα και τη γελοιότητα μιας ανερμάτιστης και χυδαίας πολιτικής τάξης, αποκτά κανείς τη σχετική ανοσία και επιβιώνει. Επιβιώνει, με δυσκολίες, αλλά επιβιώνει!
Προφανώς και δεν επρόκειτο για μεταφορικό σχήμα λόγου. Τόσο αντιλαμβάνεται ο περιφερειάρχης από τον πολιτισμό, τόση είναι η σχέση του με κάποιου είδους πολιτικής πολιτισμού, ώστε να νομίζει ότι ηγείται μιας “υπερδύναμης πολιτισμού”, επειδή εγκαινίασε το νέο κτίριο κάποιου μουσείου, ή “χορήγησε” μέσω ΕΣΠΑ (ξένα χρήματα δηλαδή) κάποιο κονδύλι για την ανάπλαση ενός αρχαιολογικού χώρου. Δεν θα επεκταθώ στα χαρακτηριστικά των πολιτιστικών παρεμβάσεων της περιφέρειας, – τονίζω ότι δεν υφίσταται πολιτική πολιτισμού σε αυτήν -, ούτε και στις αντιλήψεις του περιφερειάρχη για τον πολιτισμό, όπως αυτές προκύπτουν από τις διάφορες δημόσιες τοποθετήσεις του.
Επαναλαμβάνω απλώς ότι τόσο στην ευρύτερη περιοχή της Κεντρικής Μακεδονίας όσο και στην περιοχή της Δυτικής, δεν υφίσταται ενιαία και συγκροτημένη πολιτική πολιτισμού. Κάθε πολιτιστική ενέργεια και δράση που εμφανίζεται είναι παραποτέλεσμα άλλων προτεραιοτήτων και σκοπιμοτήτων.
Επειδή ο πολιτισμός, υπό μια έννοια, περιλαμβάνει τα πάντα, οι κοινωνικοί ανθρωπολόγοι θα είχαν αρκετά να μας εξιστορήσουν περί τούτου, καλό θα ήταν να προσδιορίζουμε με μεγαλύτερη σαφήνεια τι εννοούμε όταν λέμε πολιτισμός και τι ακριβώς όταν θεωρούμε την περιοχή μας ή τη χώρα μας “πολιτιστική υπερδύναμη”.
Τι είναι πολιτισμός και ποια οφείλει να είναι μια πολιτική πολιτισμού σε μια σύγχρονη, σύνθετη και δημοκρατική κοινωνία; Εκ των πραγμάτων είμαστε αναγκασμένοι να οριοθετήσουμε κάποια πράγματα στο πλαίσιο μιας πολιτικής πολιτισμού. Αν κρίνουμε τα πάντα με το βλέμμα του κοινωνικού ανθρωπολόγου και δεν θέσουμε προτεραιότητες και δεν προβούμε σε διακρίσεις, τότε φοβούμαι ότι θα χάσουμε εντελώς τον προσανατολισμό μας.
Είναι εύλογο ένας κοινωνικός ανθρωπολόγος να ευρίσκει εξαιρετικά ενδιαφέρον πολιτιστικό φαινόμενο τη ρίψη ανθέων στα νυκτερινά κέντρα μουσικής διασκέδασης, κοινώς “σκυλάδικα”, και, ενδεχομένως, να ανακαλύπτει σε αυτά διάφορα κοινωνικά ανθρωπολογικά στοιχεία με διαχρονικό ενδιαφέρον, π.χ. εκδοχές του περίφημου πότλας (δωρομαχία). Αλλά η πολιτική πολιτισμού δεν είναι ουδέτερα αποστασιοποιημένη, οι κρίσεις της δεν είναι γενικόλογες, αλλά επιλεκτικές και ως τέτοιες συγκρουσιακές. Ο πολιτικός δεν παρατηρεί τα πολιτιστικά πράγματα προσπαθώντας να διατηρήσει απόσταση όπως ο κοινωνικός ανθρωπολόγος. Παίρνει μέρος στην διαμάχη για τη μία ή την άλλη εκδοχή της πολιτιστικής δημιουργίας με τον τρόπο που προωθεί ή εμποδίζει κάποια πράγματα. Η πολιτική πολιτισμού είναι ένα άκρως συγκρουσιακό πεδίο. Ανήκει σε εκείνες τις “βραδύκαυστες” αθόρυβες συγκρούσεις που καθορίζουν τη μακρά διάρκεια των πραγμάτων.
Εκτός μακράς διάρκειας στα τρέχοντα και καθημερινά: στην περίπτωση της πολιτικής πολιτισμού φαίνεται ότι οι συντηρητικοί πολιτικοί ευρίσκονται πολύ πιο “πίσω” από την πολιτιστική καθημερινότητα πολλών τοπικών κοινοτήτων. Από τον καθημερινό πολιτισμό, τον οποίο δημιουργούν οι τοπικές κοινωνίες, έως τις πολιτιστικές πρωτοβουλίες μεμονωμένων ατόμων ή ολιγομελών καλλιτεχνικών ομάδων. Στις περισσότερες περιοχές της χώρας υπάρχει μια τεράστια αναντιστοιχία ανάμεσα σε αυτό που δημιουργεί και παράγει μια τοπική κοινωνία, ανάμεσα στο “ζωντανό” πολιτιστικό αποτύπωμα μιας περιοχής, και σε αυτό που προσφέρει ως “πολιτισμό” η τοπική ή εθνική πολιτική τάξη.
Επιλέγω ως ακραίο παράδειγμα τούτης της αναντιστοιχίας μια παραμελημένη πολιτιστικά περιφέρεια της χώρας , εκείνη της Δυτικής Μακεδονίας. Εδώ ένας επιχειρηματίας, σφαγέας-κρεοπώλης (sic!), έχει επωμιστεί το βάρος της πολιτιστικής αναζωογόνησης της περιοχής, υπό τον χαρακτηριστικό τίτλο: αντιπεριφερειάρχης Ανάδειξης Πολιτιστικής Κληρονομιάς και Απασχόλησης. Είναι προφανές ότι μέσα σε τούτο τον τίτλο υποφέρουν και ο πολιτισμός και η πολιτική απασχόλησης σε μια περιοχή με υψηλή ανεργία.
Εάν, ωστόσο, διερευνήσει και εξετάσει κάποιος/κάποια ολίγο βαθύτερα τα πολιτιστικά πράγματα της συγκεκριμένης περιοχής, θα έλθει αντιμέτωπος με ευχάριστες εκπλήξεις. Για παράδειγμα: η περιοχή φαίνεται ότι διατηρεί έναν, χαμηλής εμβέλειας είναι η αλήθεια, εκτεταμένο χορωδιακό πολιτισμό, ο οποίος κινείται σε εντελώς αντίθετη τροχιά από τις γενικότερες πρακτικές της περιφέρειας, η οποία αντιμετωπίζει τον πολιτισμό ως “πολιτικό πάρεργο”, για να μην πούμε αγγαρεία.
Αν στην περιφέρεια της Δυτικής Μακεδονίας το πράγμα γίνεται ολοφάνερο με την πρώτη ματιά, ότι δηλαδή ο πολιτισμός δεν υφίσταται ως αυταξία, αλλά ως παρακολούθημα άλλων διαδικασιών και προτεραιοτήτων, κυρίως οικονομικών, στην περιφέρεια της Κεντρικής Μακεδονίας η αθλιότητα των πολιτιστικών πραγμάτων και η χαμηλή στάθμη του παραγόμενου πολιτιστικού αγαθού συγκαλύπτεται από μια πολυδάπανη επικοινωνιακή φαντασμαγορία και την έλλειψη κριτικής: στην πολιτική, στα μέσα μαζικής επικοινωνίας, στους δημόσιους χώρους.
Στην έλλειψη εμβριθούς δημόσιας κριτικής θα πρέπει να αναζητηθούν και οι ρίζες της αλαζονικής εκθεάτρισης της απύθμενης κοινωνικοπολιτιστικής βλακείας του Απόστολου Τζιτζικώστα, η οποία συνοψίστηκε στη ρήση περί “υπερδύναμης πολιτισμού”.
Εκεί στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ο κορυφαίος των κορυφαίων ηθοποιών Μάρλον Μπράντο, σε μια συνέντευξή του, η πρώτη του μετά από σιωπή δεκαεπτά ετών, υπενθύμισε στον δημοσιογράφο με τον οποίο συνομιλούσε τι συνέβη σε διάστημα λίγο περισσότερο από έναν αιώνα στην λεγόμενη “κλασική Ελλάδα”: μια έμμεση υπόμνηση για αυτοσυγκράτηση, προς κάθε κατεύθυνση, όταν υπερβάλλουμε στις κρίσεις μας για τα επιτεύγματα της εποχής μας και δοξάζουμε τον εαυτό μας!
Συνοψίζω: η περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας δεν διαθέτει, ούτε και γνωρίζουν τα στελέχη της, εκλεγμένα και μη, τι είναι πολιτική πολιτισμού. Ακόμη λιγότερο ο τζιτζιφιόγκος που παριστάνει τον ηγέτη και εκστομίζει δημοσίως παρόμοιες γελοιότητες, γνωρίζοντας ότι έχει άσυλο στην ανάπηρη δημοσιότητα που συγκροτεί το υποβαθμισμένο επαγγελματικά και διάτρητο ηθικά εθνικό και τοπικό σύστημα πληροφόρησης.
Και όμως υπάρχει τεράστια αναντιστοιχία ανάμεσα σε αυτό που εκφράζει και εκφράζεται από τον Απ. Τζιτζικώστα και την Β. Πατουλίδου στην Κεντρική Μακεδονία ή τον Γ. Κασαπίδη και τον Γ. Βαβλιάρα στη Δυτική Μακεδονία. Αυτό που παράγουν οι τοπικές κοινωνίες είναι δυσανάλογα πολύ μεγαλύτερο και πιο ποιοτικό από αυτό που νομίζουν ότι διαχειρίζονται με επιτυχία οι αμόρφωτοι πολιτικοί ταγοί τους.
Εξάλλου είναι κοινός τόπος ότι η ανθρώπινη συμβίωση τείνει πάντοτε να υπερβεί τους υλικούς καταναγκασμούς της: “Ουκ επ΄ άρτω μόνο ζήσεται άνθρωπος….”, μας υπενθυμίζει και το χριστιανικό Ευαγγέλιο.
Ο Όμηρος Ταχμαζίδης είναι οργανωτικός γραμματέας της ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗΣ (www.sopro.gr)
