Στα τέλη του 14ου αιώνα η οθωμανική προέλαση στη Βόρεια Ελλάδα προκάλεσε μεγάλη αναστάτωση. Την εποχή εκείνη ιδρύθηκε η Κοζάνη από φυγάδες χωριών της Ηπείρου. Στα επόμενα 250 χρόνια περίπου, αν και η Κοζάνη θα δεχόταν συνεχώς νέους κατοίκους από τα γύρω χωριά, τα Άγραφα και την Ήπειρο, παρέμενε ένας μικρός οικισμός.
Το 1649, μετά την καταστροφή του Κτενίου από Τουρκαλβανούς, 120 οικογένειες με επικεφαλής τον πρόκριτο Ιωάννη Τράντα ή Τραντογιάννη κατέφυγαν στην Κοζάνη. Εγκαταστάθηκαν σε καλύβες στην περιοχή Κρεβατάκια. Ο Ιωάννης Τράντας ήταν πλούσιος διαθέτοντας 1.200 αιγοπρόβατα.
Ο υιός του Ιωάννη, ο Χαρίσιος Τράντας έμελλε να παίξει καθοριστικό ρόλο για την Κοζάνη. Βασικές πηγές για τη ζωή και τη δράση του αποτελούν η “Ιστορία της Κοζάνης” του Παναγιώτη Λιούφη και η “Ιστορία της Κοζάνης (1400-1912)” του Μιχάλη Παπακωνσταντίνου. Ο Χαρίσιος έζησε για δώδεκα χρόνια στη Ρωσία δίπλα στον θείο του, που ήταν αξιωματικός εκεί. Μετά τον θάνατο του θείου του κληρονόμησε μεγάλη περιουσία και αποφάσισε να επιστρέψει στην Κοζάνη. Περνώντας από την Κωνσταντινούπολη ο Τράντας εξασφάλισε σουλτανικό φιρμάνι που όριζε την Κοζάνη ως “μαλικιανέ”, κτήση, δηλαδή, της σουλτανομήτορος. Ως μαλικιανές η Κοζάνη θα απολάμβανε πολλά προνόμια, όπως την θρησκευτική ελευθερία και την απαγόρευση εγκατάστασης μουσουλμάνων. Εξάλλου, ο τουρκικός στρατός όφειλε να διέρχεται της πόλης χωρίς μουσική υπόκρουση και αφού ξεπετάλωνε τα άλογα του. Οι Κοζανίτες όφειλαν να πληρώνουν ειδικό φόρο, τον “μουκατά” στη σουλτανομήτορα.
Κατά την επιστροφή του ο Τράντας φρόντισε το σουλτανικό διάταγμα να αναγνωσθεί δημόσια στο Καϊλάριο (σημ. Πτολεμαΐδα) κέντρο τότε της οθωμανικής εξουσίας στην περιοχή. Στην Κοζάνη ανέλαβε πλούσια δράση για τον αστικό μετασχηματισμό της. Προχώρησε στην δημιουργία μιας νέας συνοικίας, της επονομαζόμενης “Γκιουλέρ Μαχαλά” (Ωραία Γειτονιά), στη σημερινή περιοχή της κεντρικής πλατείας, με τα πρώτα δίπατα σπίτια. Επίσης, έκτισε αγορά με μαγαζιά και εργαστήρια. Φρόντισε για τη δεντροφύτευση με πλατάνια και κατασκεύασε πλήθος από βρύσες. Μάλιστα, το 1664 τέθηκαν τα θεμέλια του ναού του Αγίου Νικολάου. Η Κοζάνη οργανώθηκε σε κοινότητα με πρώτο επικεφαλής τον Χαρίσιο Τράντα. Για τους Κοζανίτες ήταν ο “Μπασιάς” από την τουρκική λέξη “Μπας” (πρώτος, αρχηγός) και δε λησμόνησαν τη συμβολή του στην ανάπτυξη της πόλης. Για πολλά χρόνια, κάθε 3η Νοεμβρίου (επέτειο θάνατου του) έκλειναν τα μαγαζιά και τιμούσαν τη “Μπασιάς εορτή”.
Χάρη στα προνόμια που εξασφάλισε ο Χαρίσιος Τράντας και στα μέτρα που έλαβε, η Κοζάνη θα γνώριζε μεγάλη ακμή στην οικονομία, το εμπόριο και την εκπαίδευση.
Από το Facebook του ιατρού-γαστρεντερολόγου Αθανάσιου Γκάντου
