Όλες οι μορφές της στεφανιαίας νόσου ευθύνονται περίπου για το 80% των αιφνίδιων καρδιακών θανάτων νέων κατά κανόνα ανθρώπων στις δυτικού τύπου κοινωνίες ( υπερκατανάλωση από μικρής ηλικίας λιπαρών και υδατανθρακούχων τροφών υψηλής θερμιδικής αξίας σε συνδυασμό με μειωμένη ή πλήρη έλλειψη άσκησης). Δυστυχώς ο λαός μας εγκατέλειψε τη παραδοσιακή μεσογειακή και λιτή διατροφή του, υιοθέτησε το δυτικό πρότυπο διατροφής με τη άμετρη κρεατοφαγία. Ο κορμός της ελληνικής διατροφής από την αρχαία εποχή μέχρι και τα ύστερα μεσαιωνικά (‘’βυζαντινά’’) χρόνια ήταν λαχανικά, όσπρια, ψάρια, ελιές ελαιόλαδο, γαλακτοκομικά, ξηροί καρποί, φρούτα και σπάνια κρέατα. Η μεσογειακή διατροφή δεν είναι δίαιτα χορτοφάγων, είναι ισορροπημένη δίαιτα και δεν αποκλείει το κρέας σαν πηγή πρωτεΐνης, συνιστά το ‘’μέτρον’’ ποιοτικά (απομάκρυνση του ορατού ζωϊκού λίπους, προτίμηση των πουλερικών και κατά δεύτερο λόγο του μοσχαρίσιου ή χοιρινού) και ποσοτικά (μία ή το πολύ σε ειδικές περιπτώσεις δύο φορές κρέας την εβδομάδα). Η κρεατοφαγία εισάχθηκε από τη Δύση. Καταναλώνουμε πλέον κρέατα σαν τα όρνια. Από τη στιγμή που η Ελλάδα έβαλε το χοιρινό κρέας στην ημερήσια διατροφή αυξήθηκαν οι εγχειρήσεις bypass. Δεν αρκεί η εγχώρια παραγωγή, αθρόες εισαγωγές άγνωστης προέλευσης και αμφίβολης ποιότητας κρεάτων κατακλύζουν τις αγορές μας. Πολλά σίγουρα προέρχονται από γενετικά τροποποιημένα (μεταλλαγμένα) ζώα. Η έλλειψη σωματικής άσκησης επιταχύνει την αθηρωμάτωση των στεφανιαίων αρτηριών, ολοκληρώνει τη βλάβη που προκάλεσε η κακή διατροφή, αγγίζει δε όλα τα επαγγέλματα.
Ο αριθμός των αιφνιδίων θανάτων που οφείλονται στη Στεφανιαία νόσο (έμφραγμα μυοκαρδίου, μορφές στηθάγχης) αυξήθηκε στα δύο χρόνια του κορωνοϊού. Οι νέοι άνθρωποι είναι περισσότερο επιρρεπείς στο σύνδρομο του αιφνιδίου θανάτου από τους ηλικιωμένους διότι οι αθηρωματικές πλάκες στις στεφανιαίες αρτηρίες τους είναι ασταθείς, εύκολα ρήγνυνται γιατί έχουν περισσότερο λιπώδη πυρήνα πλούσιο σε χοληστερίνη ή λιπίδια και λιγότερο ινώδη στοιχεία, εύκολα εξελκώνονται, διαβρώνονται προκαλώντας έμφραγμα, αιφνίδιο θάνατο. Στους ηλικιωμένους συμβαίνει το αντίστροφο: οι αθηρωματικές πλάκες είναι πιο σταθερές και δύσκολα παθαίνουν ρήξη.
Η έξαρση των θανάτων που οφείλονται στη στεφανιαία νόσο οφείλεται στους εξής λόγους: 1) στην ποικιλομορφία των συμπτωμάτων που προκαλεί η νόσος και παραπλανά όχι μόνο τον ασθενή αλλά πολλές φορές ακόμα και το γιατρό άλλης – κατά κανόνα πλην της καρδιολογίας- ειδικότητας που τυχόν θα απευθυνθεί ο ασθενής. 2) στην ομοιότητα και αλληλοεπικάλυψη των συμπτωμάτων Στεφανιαίας νόσου- κορωνοϊού (προκάρδια άλγη, θωρακικά άλγη, δύσπνοια κ.λ.π.) 3) στην αποφυγή προσέλευσης στα νοσοκομεία για το φόβο της μόλυνσης από τον κορωνοϊό και αναμονής σε κατ’ οίκον νοσηλεία με ή χωρίς ιατρική προτροπή ή καθοδήγηση. 4) στην έλλειψη ενημέρωσης λόγω ανυπαρξίας διαγνωστικών στοιχείων νεκροψίας σε αιφνίδιους θανάτους ατόμων που νόσησαν από κορωνοϊό. Καταχωρούνται οι αιφνιδίως αποβιώσαντες εκτός νοσοκομείου – μερικές φορές και εντός του νοσοκομείου – και συνυπαρχούσης της λοίμωξης του κορωνοϊού ως αποβιώσαντες από τον κορωνοϊό! 5) στην οριακή λειτουργία του τοπικού νοσοκομείου – μαρτυρία στην τοπική αρθρογραφία ειδικού μαχόμενου γιατρού του νοσοκομείου μας περί υποστελέχωσης του Μαμάτσειου νοσοκομείου αποδεικνύει του λόγου το αληθές – και αδυναμίας ανταπόκρισης στις σημερινές ανάγκες λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού και συσσώρευσης χρονίων προβλημάτων δεδομένης της αδιάκοπης εφημερίας του και των ηυξημένων αναγκών. Ειδικά στα ΕΠΕΙΓΟΝΤΑ όπου γίνεται η πρώτη αντιμετώπιση και ιατρική εκτίμηση είναι απαραίτητη η τοποθέτηση ειδικών έμπειρων γιατρών, το πρόβλημα αυτό καθίσταται ιδιαίτερα έντονο έως ακανθώδες λόγω του κυκλικού ωραρίου, της συνεχούς εφημερίας του νοσοκομείου και σχετίζεται συν τοις άλλοις κυρίως με την πολιτική βούληση της κυβέρνησης, με τη λειτουργία σε κοντινή απόσταση του ΜΠΟΔΟΣΑΚΕΙΟΥ και του νοσοκομείου ΓΡΕΒΕΝΩΝ με παρόμοια ή ακόμη χειρότερα προβλήματα. Η περαιτέρω ανάλυση των προβλημάτων του τοπικού νοσοκομείου ξεφεύγει απ’ το σκοπό του παρόντος άρθρου.
Η Στεφανιαία νόσος δυνατόν να εκδηλώνεται με δυσφορία στο θώρακα, οπισθοστερνικό άλγος (αίσθημα βάρους ή πίεσης στο θώρακα, διαξιφιστικό νυγμώδη πόνο στο στήθος, πόνο στην πλάτη, πόνο ή μούδιασμα στο ένα ή και τα δύο χέρια) στη μικρή κόπωση ή την ηρεμία. Επίσης πόνος στο στομάχι, δυσπεψία, ’’κάψιμο’’ στο στήθος ή το στομάχι, τάση για έμετο, έμετος με ή χωρίς οπισθοστερνική δυσφορία μπορεί να οφείλεται σε στεφανιαία νόσο. Μπορεί ο πόνος να αντανακλά στο τράχηλο, κάτω γνάθο, στον ένα ή και τους δύο ώμους, στην πλάτη, στο ένα ή και τα δύο χέρια. Περιγράφεται περιστατικό ασθενούς που έκανε εξαγωγή γερού δοντιού ενώ έπασχε από οξύ έμφραγμα. Άλλος έκανε ένεση κορτιζόνης στον ώμο αποδίδοντας τον πόνο σε αρθρίτιδα! Άλλος απέδωσε τον πόνο σε έλκος στομάχου ενώ έπαθε έμφραγμα μυοκαρδίου ή έπασχε από στηθάγχη οφειλόμενη σε στεφανιαία νόσο. Συμπτώματα από το στομάχι μέχρι την κάτω γνάθο (μέχρι και πόνος δοντιού), στο θώρακα, στην πλάτη, στα δύο χέρια, στους ώμους ιδίως στον ανδρικό πληθυσμό με έναν ή περισσότερους παράγοντες κινδύνου (σακχαρώδης διαβήτης, ψηλές τιμές χοληστερίνης, τριγλυκεριδίων, ‘’κακής’’ = LDL χοληστερίνης, θετικό για στεφανιαία νόσο οικογενειακό ιστορικό, κάπνισμα) πρέπει πρώτα να διερευνώνται για στεφανιαία νόσο, οι άλλες διαγνώσεις έπονται. Εύκολη κόπωση (‘’δεν έχω δύναμη να περπατήσω’’, ’’κόβομαι’’), δύσπνοια( ‘’κοντανασαίνω’’, ‘’πνίγομαι’’, ‘’μου λείπει αέρας’’), ναυτία-έμετος, ζάλη, αίσθημα παλμών, εφίδρωση, λιποθυμία ή σπάνια ίλιγγος μπορεί να οφείλονται σε στεφανιαία νόσο. Η υποψία αυξάνεται όταν το άτομο έχει οικογενειακό ιστορικό στεφανιαίας νόσου (συγγενείς πρώτου βαθμού με έμφραγμα, στηθάγχη, θεραπεία με bypass, μπαλονάκι).
Στηθαγχικά επεισόδια μπορεί να εκλύονται στην κόπωση ή πιο σπάνια στην ηρεμία (ασταθής στηθάγχη), σε συναισθηματική φόρτιση, σε αρρύθμιστη υπέρταση, μετά το φαγητό (μεταγευματική στηθάγχη) ή χωρίς καμιά ορατή αναγνωρίσιμη αιτία. Δυστυχώς ένας μικρός ευτυχώς αριθμός ασθενών δεν εμφανίζει ή δεν αναφέρει κανένα σύμπτωμα (συνήθως πάσχοντες από σακχαρώδη διαβήτη, υπέρταση) και αυτό είναι το δράμα γιατί το πρώτο και τελευταίο σύμπτωμα σ’ αυτούς τους δυστυχείς ανθρώπους μπορεί να είναι ο αιφνίδιος θάνατος.
Εξετάσεις για να διαγνώσουμε τη στεφανιαία νόσο σε πρώιμα (προκλινικά στάδια) είναι το τέστ κοπώσεως σε κυλιόμενο διάδρομο (εξέταση εύκολη, γρήγορη, χωρίς έκθεση του ασθενούς σε ακτινοβολία, επαναλήψιμη, με μικρό κόστος και με άμεσα αποτελέσματα), το σπινθηρογράφημα καρδιάς· και οι δύο είναι δυναμικές εξετάσεις. Η επεμβατική στεφανιογραφία παραμένει η ακριβέστερη όλων, σαν επεμβατική μέθοδος δεν στερείται μειονεκτημάτων. Η ψηφιακή (αξονική) στεφανιογραφία είναι απεικονιστική μέθοδος, απεικονίζει καλύτερα τα επικαρδιακά τμήματα των στεφανιαίων αρτηριών (υστερεί στα εισχωρούντα εντός του μυοκαρδίου και στα ακροτελεύτια τμήματα) όπως και το φορτίο ασβεστίου των αρτηριών. Προς το παρόν δεν υπερτερεί σε ποσοστό ακρίβειας των μη επεμβατικών μεθόδων, ίσως ο συνδυασμός τεστ κοπώσεως και αξονικής στεφανιογραφίας δώσει καλύτερα αποτελέσματα, πάντως είναι πολλά υποσχόμενη στο μέλλον μέθοδος. Η αξία της έχει υπερεκτιμηθεί από μερικούς καρδιολόγους με αποτέλεσμα στα μάτια του κόσμου να εξισωθεί με τη επεμβατική στεφανιογραφία και αυτό οδηγεί πολλές φορές σε λανθασμένα συμπεράσματα.
Μια πλειάδα νοσημάτων προκαλούν παρόμοια με τη στεφανιαία νόσο συμπτώματα: Μυοσκελετικά άλγη (μυαλγία από θλάση ή ψύξη) Οστεοαρθρίτις ( της άρθρωσης του ώμου, των στερνοπλευρικών ή πλευροσπονδυλικών αρθρώσεων) Δισκοκήλη θωρακικής ή αυχενικής μοίρας σπονδυλικής στήλης) Οισοφαγίτιδα (πολύ συχνή) από γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση. Σπασμός οισοφάγου λόγω υπερβολικού στρές. Πεπτικό έλκος (στομάχου, δωδεκαδακτύλου) πόνος ή ‘’καούρες’’ στο στομάχι συνήθως 60-90 λεπτά μετά φαγητό, ύφεση με αντιόξινα.
Η διαφήμιση αντιόξινου σκευάσματος από κρατικά ή ιδιωτικά τηλεοπτικά κανάλια για ‘’πόνο στο στομάχι’’είναι άστοχη έως εγκληματική γιατί μπορεί να οφείλεται στη στεφανιαία νόσο, να καθησυχάσει τον ασθενή καλύπτοντας την κλινική εικόνα, να μη ζητήσει ιατρική βοήθεια με αποτέλεσμα να χάσει τη ζωή του. Χολοκυστίτιδα (αντανάκλαση του πόνου στο θώρακα). Παγκρεατίτις (φλεγμονή του παγκρέατος) Σπαστική κολίτις (σπασμός του παχέος εντέρου λόγω υπερβολικού στρές) Σπάνια το σύνδρομο Mallory-Weiss, έλκος στη γαστροοισοφαγική σύνδεση- κατώτερη μοίρα του οισοφάγου(βίαιοι έμετοι, αιματέμεση και μέλαινα= μαύρα σαν κατράμι κόπρανα. Το σύνδρομο αυτό συχνά συνδέεται με κατάχρηση αλκοόλ, βουλιμία στο φαγητό, λήψη μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών- αναλγητικών φαρμάκων (ασπιρίνη, αλγκοφρέν, βολταρέν, μεσουλίντ κ.λ.π.) Διαχωριστικό ανεύρυσμα αορτής (πόνος ποικίλης μεταβαλλόμενης έντασης και εντόπισης αναλόγως της θέσης του διαχωρισμού, πολλές φορές δριμύς ή δριμύτατος μεταναστευτικός πόνος στην πλάτη ή στην κοιλιά ανθιστάμενος και στα πιο ισχυρά παυσίπονα ακόμη και στα οπιούχα). Επιρρεπείς σε ανεύρυσμα είναι τα υπερτασικά άτομα και/ή άτομα με οικογενειακό ιστορικό ανευρύσματος. Η εργαστηριακή διάγνωση είναι δύσκολη και καθυστερεί, επί υποψίας ο γιατρός πρέπει γρήγορα να παραπέμψει τον ασθενή για επείγοντα καρδιακό καθετηριασμό ( στεφανιογραφία- αορτογραφία) με σκοπό την εντόπιση του διαχωρισμού ( μπορεί να είναι σε περισσότερες της μιας θέσεις της αορτής ) και την έγκαιρη χειρουργική αντιμετώπιση για τη σωτηρία της ζωής του. Δυστυχώς και με εγχείρηση το ποσοστό θνητότητας είναι μεγάλο.
Η Στεφανιαία νόσος σε όλες τις μορφές της είναι επιθετική γιατί απειλεί άμεσα τη ζωή του ασθενούς, ύπουλη και παραπλανητική στη διάγνωση και ως τέτοια πρέπει να αντιμετωπίζεται. Η θεραπεία της Στεφανιαίας νόσου είναι φαρμακευτική, επεμβατική: διάνοιξη της φραγμένης αρτηρίας με αγγειοπλαστική (μπαλονάκι) και τοποθέτηση ειδικού μεταλλικού πλέγματος (stent) για την αποφυγή της επαναπόφραξης. Σε βαριές περιπτώσεις της νόσου επιλέγεται η εγχειρητική αντιμετώπιση (αορτοστεφανιαία παράκαμψη – Bypass με αυτομοσχεύματα φλεβικά ή αρτηριακά). Οι στεφανιαίες αρτηρίες επαλείφονται εσωτερικά από ένα χιτώνα, το ενδοθήλιο, που είναι υψίστης σημασίας για τη λειτουργία των αγγείων και του αίματος (πήξη- ινωδόλυση), δεν είναι απλοί αγωγοί ροής αίματος αλλά ορμονοπαραγωγά όργανα (ενδοκρινείς αδένες). Εκκρίνουν στην κυκλοφορία του αίματος πλήθος ορμονών που ρυθμίζουν τη λειτουργία τους και την συνεργασία με άλλα συστήματα (ομοιοστασία). Δυστυχώς η στεφανιαία νόσος καταστρέφει το ενδοθήλιο και αποδιοργανώνει τη λειτουργία του. Σε ένα βαθμό ο οργανισμός σε άλλοτε άλλο χρόνο το αναγεννά και το αναπλάθει μετά την τοποθέτηση και έκπτυξη του stent στα νοσούντα τμήματα των στεφανιαίων αρτηριών (επανενδοθηλίωση). Παρά τη ραγδαία πρόοδο της επεμβατικής καρδιολογίας με την ανάπτυξη εξελιγμένων καθετήρων και stents ( stents που εκλύουν φάρμακο, καθετήρες διακλαδώσεων και διχασμών αγγείων ) πονοκέφαλος των επεμβατικών καρδιολόγων παραμένει η επαναστένωση μετά το μπαλονάκι, η επαναστένωση ή η όψιμη θρόμβωση μέσα στο stent. Τελευταίο τεχνολογικό επίτευγμα αποτελούν τα βιοαπορροφήσιμα stents που ενσωματώνονται με το τοίχωμα του πάσχοντος αγγείου και δεν αφήνουν μετά το χρονική διάστημα των 6 μηνών κανένα κατάλοιπο, εξέλιξη που ίσως μειώσει τον κίνδυνο θρόμβωσης μέσα στο stent. Και τα μπαλονάκια και οι εγχειρήσεις Bypass είναι ‘’μπαλώματα’’, ακρογωνιαίος λίθος στην νόσο είναι η πρόληψη ( τροποποίηση των παραγόντων κινδύνου με τη σωστή διατροφή και τρόπο ζωής) τόσο πριν την εκδήλωση της νόσου (προκλινική μορφή) όσο και μετά την επεμβατική θεραπεία.
Πρώτη προτεραιότητα του ασθενούς ή του γιατρού στον οποίο αρχικά προσφεύγει, η εξέταση από καρδιολόγο. Αποκλείεται πρώτα η καρδιακή προέλευση των συμπτωμάτων, η ενδελεχής διερεύνηση του πόνου από παθολόγο, γαστρεντερολόγο, νευρολόγο κ.λ.π. έπεται, δεν προηγείται. Κάποιοι συνάνθρωποί μας πάσχοντες από κορωνοϊό- νέοι κυρίως- που παρέμειναν με ή χωρίς υπόδειξη γιατρού αυτονοσηλευόμενοι στο σπίτι τους, έχασαν τη ζωή τους από λανθασμένη εκτίμηση των συμπτωμάτων. Απεβίωσαν από στεφανιαία νόσο με υποκείμενο νόσημα τη λοίμωξη από κορωνοϊό, όχι από λοίμωξη κορωνοϊού με υποκείμενο νόσημα τη στεφανιαία νόσο.
Αναστάσιος Σεμίζογλου καρδιολόγος, Βενιζέλου 30 Κοζάνη
