Γενικά: Μεικτός οικισμός, κατοικείται από γηγενείς και ποντίους χτισμένος σε υψόμετρο 360 μ. στο 4ο χλμ. της Εθνικής οδού Σερβίων-Ελασσώνος. μεταξύ της λίμνης Πολυφύτου και τα Καμβούνια όρη. Ήταν αυλή των ανακτόρων του κάστρου των Σερβίων στα χρόνια του βασιλιά Ηράκλειου. Πλησιέστεροι οικισμοί Κρανίδια, Γούλες, Σέρβια.
Ανήκει στη Δημοτική Ενότητα Σερβίων, αποτελεί ιδία κοινότητα.
Με την απογραφή που πραγματοποιήθηκε από την Ελληνική Στατιστική Αρχή το 2011 από τους 26 κατοικημένους οικισμούς που απογράφηκαν στο Δήμο Σερβίων αι Αυλαί ως προς τον πληθυσμό βρισκόταν στην 12η θέση.
Επί Τουρκοκρατίας ήταν τσιφλίκι μπέηδων. Πολλοί κάτοικοι μετανάστευσαν στην Κοζάνη μεταξύ αυτών και η οικογένεια Αυλιώτη.
Εκλογικά: Στις πρώτες βουλευτικές εκλογές 30-5-1915 οι άρρενες εκλογείς ψήφισαν στο 2ο εκλογικό κέντρο με τόπο ψηφοφορίας την εκκλησία των Γουλών.
Για το δημοψήφισμα της 3ης Νοεμβρίου 1935 ψήφισαν
Βασιλευόμενη δημοκρατία 270. Αβασίλευτη δημοκρατία 7. Λευκά 0[1].
Βουλευτικές εκλογές 26-1-36: Λαΐκό 17. Φιλελεύθεροι 176, Λαϊκή Ριζοσπαστική Ένωση 5, Δημοκρατικός Συνασπισμός 55, Αγροτικό 7, Παλαϊκό Μέτωπο 14, Κομμουνιστικό Αρχειομαρξιστικό 0, Μεμονωμένοι 2, άκυρα 1.
Εκπαιδευτικά: Έκθεσις εκ της επιθεωρήσεως σχολείων της εκπαιδευτικής περιφερείας Κοζάνης. Επιθεωρητής των Δημοτικών Σχολείων Κοζάνης Ι .Μαργαρώνης στις 16-10-17«Μαθητές 22. Κάτοικοι 150 περίπου. Το διδακτήριο είναι κοινοτικόν, μονώροφον, η οροφή του οποίου φτάνει εις ύψος τόσον ώστε η κεφαλή ημών ήγγιζε ταύτην. Είναι υγρόν και ανεπαρκές στο χώρο και φωτισμόν.
Εν τω χωρίω υπάρχει και έτερον οίκημα βέη τινός εγκαταλελειμμένον, όπερ κατέχεται ήδη υπό τινος εντοπίου. Δέον να διαταχθή η έξωσις αυτού και η απαλλοτρίωσις του κτήματος υπό του δημοσίου, όπερ επισκευαζόμενον καταλλήλως και δια δαπάνης 2 ως έγγιστα χιλ. δραχμών να χρησιμοποιηθεί ως διδακτήριον.
Υλικόν του σχολείου: 4 θρανία παλαιού τύπου, 1 πίναξ, 1 θερμάστρα και 1 χάρτης. Ο υποδιδάσκαλος Θ. Καραόγλου, της Γ. γυμνασίου Αδριανουπόλεως, ετών 38, έγγαμος πρόσφυξ» (Αποστόλου Β. Δ.Μ 1916-17).
Ως διδακτήριο χρησιμοποιείται εν οίκημα συνεχόμενον της εκκλησίας, το οποίον είναι κυριολεκτικώς μπουντρούμι και ακατάλληλο για σχολείο, αλλά και για κάθε άλλο. Συνέστησα όπως εγκατασταθούν οι μαθητές αμέσως εις εν δωμάτιον κενόν εν τω κονακίω του άλλοτε Οθωμανού τσιφλικούχου. Ως διδάσκαλος υπηρετεί εις προσωρινός υποδιδάσκαλος τελειόφοιτος της Ε΄ Δημοτικού (6/10/1921).
Διδακτήριον στενόν, χαμηλόν, σκοτεινόν, υγρόν παρά τον νάρθηκα της εκκλησίας, αληθής τρώγλη. Δύο σαθρά θρανία και εις μικρός πίναξ είναι τα μόνα έπιπλα και όργανα του σχολείου. Κάτοικοι 146, τάξεις 3, μαθητές 21 (9-19/5/1923).
Το διδακτήριο βρίσκεται στην αυτή ελεεινή κατάσταση. Κατόπιν απειλής ότι θα κλεισθεί το σχολείο απεφάσισαν οι κάτοικοι να ανεγείρουν νέο διδακτήριο, άρχισαν να συγκεντρώνονται τα απαιτούμενα υλικά. Η εγκατάσταση των προσφύγων οικογενειών είναι εις επί πλέον λόγος επισπεύδων την ανέγερση διδακτηρίου. Τάξεις 4. Μαθητές 28. Κάτοικοι 146 (10-14/10/1923).
Το σχολείο λειτουργεί εντός δωματίου ακαταλλήλου. Παρά τις επανειλημμένες συστάσεις δε θέλησαν οι κάτοικοι γηγενείς και πρόσφυγες να ανεγείρουν νέο διδακτήριο, κάτοικοι 246 γηγενείς και 100 πρόσφυγες (4-10 ως 18/12/1926 ΑΒΕ 70 ΣΑΕ73).
Ο Επιθεωρητής Δημοτικών Σχολείων στις 19 Αυγούστου 1926 μεταθέτει το διδάσκαλο Μάρκο Τελλιόπουλο εκ του διταξίου μεικτού Μόκρου εις το αργούν μονοτάξιον Αυλών δια λόγους οικογενειακούς, για να βρίσκεται στην οικογένειά του η οποία βρίσκεται εγκατεστημένη μονίμως στις Αυλές.
Σχολική επιτροπή (17-8-1928) κατά σειρά, πρόεδρος, ταμίας, μέλος: Κυρ. Βουχάρας, Παν. Γαλογαύρος, Παν. Σιαφαρίκας.
Διδακτήριον νεόδμητον τύπου μονοταξίου. Μαθητές 86, δε φοιτούν 3 οι οποίοι εμηνύθησαν (28/3/38).
Διδακτήριον νέον, ανεπαρκές λόγω αυξήσεως των μαθητών. Περιβάλλεται από γηπέδου το οποίο επαρκεί για σχολικό κήπο. Μαθητές ανέρχονται στους 96, στην επιθεώρηση ήταν μόνο 4.
Διδάσκαλος: Κολυβάς Λύσανδρος εκ Περγάμου, 1894, μετεκπαιδευθείς σε μονοτάξιο Διδασκαλείο κατά τον Νόμο 4374 (Αυλές 38,41).
Ιερά: Ενοριακός ναός Αγίου Γεωργίου (1936-1961). Στον κατάφυτο λόφο (πουρναριές) πάνω από τον οικισμό, υπάρχουν τα εξωκκλήσια του Αγίου Νεκταρίου και του Αγίου Αθανασίου (Πολιτιστικός Σύλλογος Αυλών).
“Το χωριό τιμά τον άγιο Θεόδωρο τον Τήρωνα στο ομώνυμο ασκητήριό του το πρώτο Σάββατο της μεγάλης Τεσσαρακοστής. Είναι ένα ασκητήριο του ενδέκατου αιώνα μήκους επτά μέτρων με λαξευμένη Αγία Τράπεζα, από τον ασκητή Θεόδωρο που ασκήτεψε σε αυτό. Πάνω από το ασκητήριο υπάρχουν δυο σπηλιές με αγιογραφίες” (Νικολαΐδου Δέσποινα Κυριάκου: Το ασκηταριό του αγίου Θεοδώρου του Τήρωνος στις Αυλές Κοζάνης. Μνημεία, παραδόσεις, λαϊκή ευσέβεια. Συμβολή στην τοπική αγιολογία της Κοζάνης ΑΠΘ 1917).
Αφιερωτές στην πρόθεση 421 της Μονής Αγίου Νικάνορα ήταν για την Α΄ Γραφή 12 και στη Β΄ Γραφή 24 (Από το 1692 και μετά).
Μέλη του Ιερατικού Συνδέσμου στις 28-3-27 ήταν ο ιερέας Στάμκου κυρ Χρήστος (60/1472).
Για την αρχιερατική και Πατριαρχική επιχορήγηση το έτος 1863 οι Αυλές φορολογήθηκαν για 25 στεφάνια (οικογένειες) 310 γρόσια και ¼ παράδες.
Κατανομή περιουσίας: Στην Επιτροπή δια την κατανομή της μεικτής περιουσίας ήταν ο Ειρηνοδίκης Σερβίων Χαρ. Μαλάκης ο οικονομικός έφορος Κωνστ. Μούστρης. Ο επιθεωρητής Δημ. Εκπαιδεύσεως Μιλτ. Σταβάρας και αντιπρόσωποι της κοινότητας Ιωάννης Τελιόπουλος, Χαρίσιος Παναγιωτόπουλος 7-8-26 την κατένειμαν ως ακολούθως: Εκκλησία άμβυκα. Σχολείο δύο αγροί συνολικής εκτάσεως 14 στρεμμάτων.
Κοινοτικά: Σύσταση της κοινότητας στις 31/3/1920 με την απόσπαση του οικισμού Αυλές από την κοινότητα Σερβίων και τον ορισμό του ως έδρα της κοινότητας. Στις 16/10/1940 το όνομα διορθώνεται σε Αυλαί. Στις 4/12/1997 προσαρτάται στο δήμο Σερβίων.
Στις κοινοτικές εκλογές που διεξήχθησαν στις 25-10-25 ψήφισαν 51 εκλογείς και έλαβαν ψήφους οι Κων/νος Γ. Νταλαγιώργος 42, Αθαν. Φ. Γαλογαύρος 39, Γεώργ. Στ. Τελλιόπουλος 39, Παν. Φ. Γαλογαύρος 38, Στέργιος Β. Τελιόπουλος 29, Δανιήλ Αληχανίδης 20, Χαρίσης Κοκολιός 20, Ιωάννης Δ. Δημόκας 14, Ιωάν. Γ. Δαλαγεώργος 7, Χαρίσιος Στ. Τελλιόπουλος 4.
Στις 8 Ιουλίου 1925 υπέρ του Ειδικού Ταμείου Τηλεφωνικής Συγκοινωνίας Μακεδονίας 50 δρχ.
Υπέρ του αρρεναγωγείου Σερβίων το ποσό των 100 δρχ. το έτος 1927.
Η κοινότης Αυλών με αναφορά στο Νομάρχη Κοζάνης στις 5 Φεβρουαρίου 1931 αναφέρουν ότι το κ.σ κατόπιν αποφάσεώς του κατήρτισε το πρόγραμμα της προσωπικής εργασίας και προσκάλεσε τους εγκατεστημένους άρρενες τους υποχρέους προς προσωπική εργασία όπως μεταφέρουσι έκαστος και εκ της θέσεως «δέμα» 25 αμάξια πέτρα δια την κατασκευή του κοινοτικού σχολείου και εντός 30 ημερών πάντες οι γηγενείς συμμορφώθηκαν και μετέφεραν την ανάλογο πέτρα μόνο οι πρόσφυγες εστάθη αδύνατον να μεταφέρουν την ανάλογο πέτρα ισχυριζόμενοι ότι δε θέλουν σχολείο καίτοι έχουσι τα απαιτούμενα προς μεταφορά της πέτρας αμάξια και ζώα μόνο και μόνο ότι δε θέλουν σχολείο και εσχάτως όταν είδον θα πληρώσωσι το αντίτιμον της προσωπικής εργασίας προσέφυγαν σε εσάς ισχυριζόμενοι ότι θέλουν να εργαστούν εις τους κατεστραμμένους δρόμους πράγμα το οποίο γνωρίζει και το κ.σ την ανάγκη της κατασκευής αυτών αλλά θεώρησε και έκρινε ιερώτερο τον σκοπόν δια την κατασκευήν του σχολείου διότι ελλείπει τελείως και συναθροίζονται τα τέκνα εις ένα σκοτεινό και ανθυγιεινό δωμάτιο. Η κατασκευή των οδών της κοινότητας παραμένει για το ερχόμενο έτος και δεν είναι μεγάλη ανάγκη διότι κατά το παρελθόν έτος 1925-26 κατασκευάσθηκαν τα επικίνδυνα μέρη των δρόμων και διέρχονται αι άμαξαι ακόμη και αυτοκίνητα ενώ ήτο αδύνατος η διάβασις (60/1911).
Στις 28-12-36 υπό την προεδρία του Αναστασίου Αποστολίδη ψηφίζει πίστωση 300 δραχμών δια την αναθηματική στήλη Πόρτες.
Στις 5-4-37 αναφέρουν ότι η κοινότητα είναι άπορος και δε δύναται να πληρώσει τον ιατρό που θα συμφωνηθεί για το δαμαλισμό και αναδαμαλισμό των δημοτών.
Το κ.σ έχοντας υπ’ όψιν την από 4η Αυγούστου και εντεύθεν δημιουργουμένη Νέα Ελλάδα πυρετωδώς εργαζομένη δια την αναδιοργάνωση των Εθνικών μας δυνάμεων, την ανασύνταξη και ανασυγκρότηση αυτών δια την αναγέννηση του ιστορικού και Μεγάλου Έθνους ψήφισε πίστωσιν 750 δρχ. υπέρ της Βασιλικής Αεροπορίας στις 7-8-1937.
Το κ.σ Αυλών με πρόεδρο τον Κων. Δελικωστόγλου στις 8-9-37 ψήφισε πίστωσιν 50 δραχμών δια την αγορά παρά της Αστυνομίας στριχλίνης προς δηλητηρίασιν των αδεσπότων και επικινδύνων κυνών (60/1952).
Με ψήφισμα στον εθνικό κυβερνήτη Ι.Μεταξά, υπουργό στρατιωτικών, στον αντιπρόσωπο της κυβερνήσεως κ. Κ.Βλαχόπουλο και προς τον τετιμημένο στρατηγό Διοικητή της ΙΧ Μεραρχίας Κοζάνης Μπασακίδην στις 15-3-1937 το κ.σ εκφράζει θερμές ευχαριστίες και την ευγνωμοσύνη των κατοίκων για την εγκατάσταση τμήματος Στρατού της Φρουράς Κοζάνης για τα Σέρβια.
Το υπουργείο Υγιεινής και Πρόνοιας ζητά από τις κοινότητες να συμπληρώσουν Δελτίο Κοινοτικής Απογραφής. Το κ.σ με πρόεδρο το Λεόντιο Λαζαρίδη σε συνεδρίαση στις 29-9-46 το συνέταξαν ως ακολούθως: Κατοικίες 85. Πληθυσμός 460. Δεκαπέντε κατοικίες υπέστησαν μερική καταστροφή δια βομβαρδισμού παρά γερμανικών αεροσκαφών στις 13-4-1941. Νόσος ελονοσία. Θύματα 15. Εκ πολέμου 12 και από ομάδες αντίστασης 3 (60/1331).
Το κοινοτικό συμβούλιο στις 27-8-51 με πρόεδρο τον Αθανάσιο Γαλογάβρο λαβών υπόψη τη θέση Ποταμιά ήτις εκαλύπτετο υπό δάσος ιτεών και πλατάνων και λόγω της ανωμάλου καταστάσεως κατεστράφη τελείως και επειδή η έκτασις αύτη επιβάλλεται να αναδασωθεί λόγω του ότι είναι παραποτάμιος και κινδυνεύει να παρασυρθεί υπό του ποταμού Αλιάκμονος αλλά και για την ξύλευση των κατοίκων, για λόγους εθνικής οικονομίας και υγείας αποφάσισε την απαγόρευση την βοσκήν των αιγών και την ξύλευσιν για μία πενταετία.
Το κ.σ με πρόεδρο τον Αθανάσιο Γαλογάβρο στις 8-9-58 αποφάσισαν την κατασκευή της βρύσης του χωριού την εξαγωγή των σαθρών σωλήνων και την τοποθέτηση νέων (60/1702).
Πληθυσμός:1913=130. 1920=146. 1928=295. 1940=440. 1951=494. 1961=634. 1971=526. 1981=481. 1991=490. 2001=394. 2011=293.
Σύλλογοι: Πολιτιστικός Σύλλογος Αυλών.
[1] 25 Μαρτίου 1924 κήρυξη αβασίλευτης δημοκρατίας η οποία επικυρώθηκε με δημοψήφισμα στις 13 Απριλίου 1924. «Ναι» στην αβασίλευτη δημοκρατία ψήφισε το 69,98% (758.472 ψήφοι) των εκλογέων. Στις 3 Νοεμβρίου 1935 διεξάγεται δημοψήφισμα, το ποσοστό υπέρ της βασιλευομένης δημοκρατίας ανήλθε σε 97,88%.
