Πέντε βασικά σημεία που πρέπει να γνωρίζετε
Όταν ένας άνθρωπος φεύγει από τη ζωή και έχει αφήσει διαθήκη, οι δικοί του άνθρωποι καλούνται να ακολουθήσουν μια συγκεκριμένη διαδικασία για τη διευθέτηση της όποιας περιουσίας του.
Η ύπαρξη διαθήκης σημαίνει ότι ο εκλιπών έχει ήδη ορίσει ποιος θα κληρονομήσει τι, όμως χρειάζεται να γνωρίζουμε πώς ακριβώς «ενεργοποιείται» η διαθήκη και ποια βήματα πρέπει να γίνουν.
Ας δούμε πέντε βασικές πτυχές του ζητήματος, με απλό και πρακτικό τρόπο.
1) Ιδιόγραφη και συμβολαιογραφική διαθήκη – Πώς ενεργοποιούνται μετά τον θάνατο
Η ιδιόγραφη (χειρόγραφη) διαθήκη είναι εκείνη που ο διαθέτης γράφει ο ίδιος εξ ολοκλήρου με το χέρι του, σημειώνει ημερομηνία και την υπογράφει.
Μετά τον θάνατο, για να ισχύσει, πρέπει να βρεθεί και να δημοσιευθεί επίσημα – δηλαδή, να κατατεθεί στο αρμόδιο δικαστήριο ώστε να ανοιχτεί και να διαβαστεί παρουσία συμβολαιογράφου ή δικαστή. Μόνο με τη δημοσίευση αποκτά ισχύ η χειρόγραφη διαθήκη.
Η συμβολαιογραφική (δημόσια) διαθήκη συντάσσεται ενώπιον συμβολαιογράφου με παρουσία μαρτύρων και φυλάσσεται στο αρχείο του. Μετά τον θάνατο, ο συμβολαιογράφος φροντίζει για τη δημοσίευσή της.
Υπάρχει και η μυστική διαθήκη, όπου ο διαθέτης παραδίδει σφραγισμένο κείμενο σε συμβολαιογράφο – όμως αυτή η μορφή είναι πιο σπάνια στην πράξη.
2) Αποκλήρωση – Πότε ισχύει και πώς μπορεί να προσβληθεί
Η αποκλήρωση σημαίνει ότι ο διαθέτης εξαιρεί κάποιον κληρονόμο από την κληρονομιά του.
Αυτό μπορεί να γίνει ρητά, όταν δηλώνεται ρητά στη διαθήκη (π.χ. «αποκληρώνω τον γιο μου»), ή σιωπηρά, όταν παραλείπεται εντελώς η αναφορά σε κάποιον κληρονόμο.
Ο νόμος, όμως, προστατεύει τους πολύ κοντινούς συγγενείς – τους λεγόμενους νόμιμους μεριδούχους, δηλαδή τα παιδιά και τον/τη σύζυγο. Αυτοί δικαιούνται πάντα ένα ελάχιστο ποσοστό της περιουσίας (τη «νόμιμη μοίρα»), ακόμη κι αν δεν αναφέρονται στη διαθήκη.
Πλήρης αποκλήρωση επιτρέπεται μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις που προβλέπει ο Αστικός Κώδικας (άρθρα 1840-1842 ΑΚ), όπως όταν ο κληρονόμος έχει διαπράξει σοβαρό αδίκημα ή έχει παραμελήσει βαριά τις υποχρεώσεις του προς τον διαθέτη.
Αν κάποιος θεωρεί ότι αποκλείστηκε άδικα, μπορεί να προσφύγει στο δικαστήριο, ζητώντας είτε την αναγνώριση της νόμιμης μοίρας του είτε την ακύρωση της αιτίας αποκλήρωσης αν δεν πληρούνται οι νόμιμες προϋποθέσεις.
3) Ανήλικοι κληρονόμοι – Εκπροσώπηση, αποδοχή και αποποίηση
Όταν κληρονόμος είναι ανήλικος, δεν μπορεί να αποδεχθεί ή να αποποιηθεί την κληρονομιά μόνος του.
Τη νομική εκπροσώπηση έχουν οι γονείς ή όποιος έχει την επιμέλεια του παιδιού. Ωστόσο, για να αποποιηθούν την κληρονομιά εκ μέρους του παιδιού, χρειάζονται ειδική δικαστική άδεια, καθώς η αποποίηση θεωρείται σοβαρή πράξη που πρέπει να εγκριθεί ως προς το συμφέρον του ανηλίκου.
Αν οι γονείς δεν προβούν σε καμία ενέργεια μέσα στο τετράμηνο, θεωρείται ότι ο ανήλικος αποδέχθηκε την κληρονομιά (πλασματική αποδοχή).
Όμως, ο ίδιος ο ανήλικος, όταν ενηλικιωθεί, έχει το δικαίωμα μέσα σε ένα έτος από την ενηλικίωσή του να αποποιηθεί την κληρονομιά που θεωρητικά είχε αποδεχθεί ως παιδί.
4) Προθεσμίες για αποδοχή ή αποποίηση – Πότε ξεκινούν και πότε σταματούν
Η προθεσμία για αποποίηση είναι 4 μήνες από τη στιγμή που ο κληρονόμος έμαθε ότι απέκτησε την ιδιότητα του κληρονόμου.
Αν ο κληρονόμος κατοικεί στο εξωτερικό ή ο θανών είχε τελευταία κατοικία εκτός Ελλάδος, η προθεσμία παρατείνεται σε 1 έτος.
Αν δεν γίνει αποποίηση μέσα σε αυτά τα χρονικά όρια, θεωρείται ότι έγινε σιωπηρή αποδοχή.
Η προθεσμία μπορεί να ανασταλεί (π.χ. λόγω ανωτέρας βίας, στρατιωτικής υπηρεσίας ή εκκρεμούς δικαστικής άδειας για ανήλικο) ή να διακοπεί (π.χ. όταν προηγούμενος κληρονόμος αποποιηθεί και καλείται άλλος στη θέση του – ο νέος αποκτά δική του προθεσμία 4 μηνών από τότε που το έμαθε).
5) Η σημασία της νομικής καθοδήγησης
Οι υποθέσεις κληρονομιάς μπορεί να φαίνονται απλές, αλλά κρύβουν παγίδες και ασφυκτικές προθεσμίες.
Η έγκαιρη και σωστή νομική καθοδήγηση διασφαλίζει ότι θα τηρηθούν όλα τα βήματα (δημοσίευση διαθήκης, φορολογικές δηλώσεις, αποδοχή ή αποποίηση) και ότι δεν θα χαθούν δικαιώματα λόγω καθυστέρησης.
Ο δικηγόρος μπορεί να σας καθοδηγήσει ώστε:
- να ελέγξετε την εγκυρότητα της διαθήκης,
- να κατανοήσετε το μερίδιό σας,
- να ενεργήσετε έγκαιρα στις προβλεπόμενες προθεσμίες,
- και να προστατεύσετε τον εαυτό σας από ανεπιθύμητες ευθύνες (όπως η κληρονόμηση χρεών).
Συμπέρασμα
Η ύπαρξη διαθήκης κάνει σαφείς τις τελευταίες επιθυμίες του ανθρώπου που έφυγε, αλλά δεν καταργεί την ανάγκη για σωστές νομικές ενέργειες.
Οι κληρονόμοι πρέπει να ακολουθήσουν τις διαδικασίες δημοσίευσης, να σεβαστούν τις προθεσμίες και να γνωρίζουν τα δικαιώματά τους.
Με σωστή ενημέρωση και έγκαιρη νομική υποστήριξη, η διαδικασία μπορεί να ολοκληρωθεί ομαλά και δίκαια για όλους.
Σημείωση:
Τα παραπάνω ισχύουν με βάση το σημερινό νομικό πλαίσιο. Αναμένεται η ψήφιση και δημοσίευση νέου νόμου για το κληρονομικό δίκαιο, ο οποίος πιθανότατα θα τεθεί σε ισχύ μετά την 1/1/2026 (ή αργότερα).
Μετά την έναρξη ισχύος του νέου νόμου, ενδέχεται να υπάρξουν σημαντικές αλλαγές στις ρυθμίσεις που αναφέρονται παραπάνω.
Για περισσότερες πληροφορίες ή για νομική καθοδήγηση σχετικά με ζητήματα κληρονομιάς, μπορείτε να επικοινωνήσετε με το γραφείο μας στο τηλέφωνο 24630 55501 ή μέσω email στο [email protected].
