H ανοιχτότητα (openness) είναι μία διαχρονική αξία και τη συναντάμε ως σύγκρουση μεταξύ των ανοιχτών και κλειστών κοινωνιών από τα αρχαία χρόνια.
Χαρακτηριστικό το παράδειγμα του Πελοποννησιακού πολέμου μεταξύ της Αθήνας και της κλειστής κοινωνίας της Σπάρτης ή η ανοιχτότητα σε ιδέες του χριστιανισμού και της αναγέννησης. Ακόμη πιο σημαντικό για τα πολιτικά δεδομένα το ανοιχτό ρεύμα ιδεών που επεκτάθηκε στην Ευρώπη μετά τη Γαλλική επανάσταση και έβαλε τα θεμέλια της δημοκρατίας σε στέρεες βάσεις.

Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, η πρόοδος και η οικονομική ευημερία των λαών συνδέεται με την αξία της ανοιχτότητας· και αυτό διότι ζούμε πλέον σε έναν διασυνδεδεμένο κόσμο όπου η απομόνωση, το σήκωμα των τειχών και η περιθωριοποίηση φέρουν ανισότητες, αποδυνάμωση του πολίτη και των δικαιωμάτων του, λιγότερες ευκαιρίες, δυστυχία, φτώχεια.
Οι κλειστές κοινωνίες είναι οι δογματικές (εκλεκτοί λαοί, φυλές, τάξεις), θρησκόληπτες, αυτές που διέπονται από στερεότυπα, μαγικά ταμπού, υπερφυσικές δυνάμεις, θεωρίες συνωμοσίας.

Οι ανοιχτές κοινωνίες είναι οι κοινωνίες της γνώσης, όπου η πρόοδος προκύπτει από την αμφιβολία/αμφισβήτηση, η επιστήμη ανθεί, ο σεβασμός στην αντίθετη άποψη και στη διαφορετικότητα είναι κυρίαρχος.

Η ανοιχτή κοινωνία είναι η πίστη στον άνθρωπο και τις δυνατότητές του και συγκρούεται με την αυθεντία και την προκατάληψη, οι οποίες περιορίζουν τη γνώση, τη σημαντικότερη εξουσία του 21ου αιώνα.

Τα κλειστά συστήματα είναι αυτά που κρατούν όμηρο τη χώρα μας από συστάσεως ελληνικού κράτους και αυτά που ευθύνονται για τις αλεπάλληλες χρεοκοπίες και οικονομικές εξαρτήσεις από ξένες δυνάμεις. Τα συναντάμε παντού, από το κοινοβούλιο που είναι και η πολιτική ατμομηχανή της χώρας με τις διακρίσεις πολιτικών / πολιτών, τα κλειστά πανεπιστήμια, το σύνταγμα και τον εκλογικό νόμο, το κλειστό σύστημα των τραπεζών, τα κλειστά οικονομικά συστήματα που λυμαίνονται την υγεία, την δικαιοσύνη, τη δημόσια διοίκηση & την τοπική αυτοδιοίκηση, την επιστήμη.

Το άνοιγμα αυτών των κλειστών συστημάτων μπορεί να δημιουργήσει όλες εκείνες τις προϋποθέσεις επανένταξης των πολιτών που σήμερα ζουν στο πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό περιθώριο, να δώσει βάθος και ποιότητα στη συμμετοχή, τη δημοκρατία, την ισότητα, την ελευθερία.

Μία σημαντική προέκταση της ατζέντας που παραθέτω αφορά στο πεδίο της επιστήμης και ονομάζεται open science [ανοιχτή επιστήμη].

Η ΕΕ έχει κάνει θαρραλέα βήματα στην open science αφού αφενός τα περισσότερα περιβαλλοντικά/ επιστημονικά δεδομένα που συλλέγει/ παράγει, διατίθενται ανοιχτά και σύμμορφα, ώστε να επιτυγχάνεται η μέγιστη δυνατή διαλειτουργικότητα.

Τα αποθετήρια (repositories) του OpenAir και Zenodo φιλοξενούν και διανέμουν χιλιάδες datasets και τμήματα κώδικα ανοιχτά προς όλους.

Βλέποντας τα πράγματα από την αρχή, η επιστήμη έχει τέσσερα συστατικά:

– Δεδομένα

– Ανάλυση

– Αποτελέσματα

– Συμπεράσματα

Κάθε ένα από αυτά έχει δικιά του αξία. Το άνοιγμα των συστατικών αυτών επιφέρει:

Για τα δεδομένα επαναχρησιμοποίηση ή διαφορετική χρήση.

Για την ανάλυση έλεγχο, τροποποίηση και έμπνευση

Για τα αποτελέσματα, έλεγχο, συνδυασμό με άλλα αποτελέσματα

Για τα συμπεράσματα, έλεγχο, συνδυασμό με άλλα συμπεράσματα, έμπνευση για νέες μελέτες και εκλαΐκευση για διάχυση στην κοινωνία.
Βασικό εργαλείο επικοινωνίας της έρευνας είναι οι δημοσιεύσεις (papers). Σήμερα έχουν γίνει αρκετά βήματα  ώστε να δημοσιεύονται δημοσιεύσεις σε ανοιχτά περιοδικά (δηλαδή το περιεχόμενο των περιοδικών αυτών είναι διαθέσιμο σε όλους χωρίς περιορισμούς.
Δυστυχώς το κόστος αυτών των ανοιχτών δημοσιεύσεων είναι πολύ υψηλό (πάνω από 2000€ ανά δημοσίευση) όταν το σύνολο του μισθού του ερευνητή στην Ελλάδα είναι σημαντικά κάτω από αυτό. Επίσης δεν υπάρχει χρηματοδότηση για κάλυψη αυτού του κόστους από το κράτος. Είναι μια δαπάνη που θα πρέπει να ενταχθεί στον αναπτυξιακό σχεδιασμό της χώρας.  Αφού το κόστος της θα αποσβένεται άμεσα και τα οφέλη θα είναι πολλαπλάσια.
Διαθέτοντας τμήματα των υπαρχουσών υποδομών θα μπορούσαν να δημιουργηθούν μεγάλα θεματικά περιοδικά που θα στηρίζονται στη διακρατική συνεργασία ομοειδών ινστιτούτων της ΕΕ.

Στην Ελλάδα είναι σκόπιμο να τρέξει καμπάνια από τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση για την ανάδειξη του οφέλους του open science και τη βιωματική συμμετοχή στη διαδικασία δημιουργίας open περιεχομένου.

Τα Πανεπιστήμια και τα Ινστιτούτα θα πρέπει να κινητροδοτούνται σταθερά στην παραγωγή open science. Οι δε προσκλήσεις για χρηματοδότηση της έρευνας θα πρέπει να περιλαμβάνουν τον άνοιγμα της έρευνας ως προαπαιτούμενο.

Μετά το άνοιγμα των δεδομένων, το άνοιγμα της έρευνας, ενισχύει τη διαφάνεια άρα και την αξιοπιστία της έρευνας, ενώ αυξάνει την πιθανότητα να αξιοποιηθούν τα αποτελέσματα και τα συμπεράσματα τους σε τομείς που δεν είχαν φανταστεί οι δημιουργοί τους.

Το άνοιγμα της έρευνας επιτρέπει σε αυτή να γίνει πιο βιώσιμη οικονομικά, να γίνει κτήμα περισσότερων άρα να αποσβένεται γρήγορα το κόστος της, και της επιτρέπει να βρεί εφαρμογές σε τομείς κανείς δεν μπορεί να φανταστεί.

Ίσως το μεγαλύτερο πείραμα ανοικτής επιστήμης και έρευνας είναι η ομάδα των εμβολίων για τον COVID19, που δημιουργήθηκαν σε χρόνο ρεκόρ και σώζουν εκατομμύρια ζωές κάθε ημέρα αλλα΄και διαφυλάξουν την ίδια την ύπαρξη του ανθρώπινου γένους. Αν δεν είχε διατεθεί ανοιχτό το αποτέλεσμα της ανάλυση των βιολογικών χαρακτηριστικών του ιου προς κάθε ενδιαφερόμενο, ακόμα δε θα είχε δημιουργηθεί το εμβόλιο, ακόμα θα ήμασταν κλεισμένοι στα σπίτια μας μετρώντας νεκρούς και οικονομίες που καταρρέουν μετά από αλλεπάλληλα κύματα νέων μεταλλάξεων.

Και αυτό είναι μόνο ένα από τα επιτεύγματα της ανοικτής επιστήμης που στην ΕΕ είναι σε νηπιακό στάδιο ενώ στην Ελλάδα είναι σε εμβρυακό.

Πρέπει να υποστηριχθεί εθνικά και κοινοτικά μέχρι να γίνει μια σταθερή και τυπική διαδικασία και ως τέτοια αυτονόητη.

«Αν και πολλοί μπορεί να μην το πιστεύουν,
ήμασταν ήδη πολύ κακοί πριν υπάρξει το διαδίκτυο» #Pierre_Lévy

Πριν από 30 χρόνια, ο Pierre Lévy μιλούσε και έγραφε με άνεση για θέματα όπως η τηλεργασία, τα ψεύτικα νέα , η εικονική πραγματικότητα ή οι αλλαγές που επρόκειτο να προκαλέσουν οι νέες τεχνολογίες στον πολιτισμό.

Συγγραφέας, φιλόσοφος και καθηγητής στην Κοινωνιολογία και την Ιστορία της Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο της Οτάβα, αυτός ο Τυνήσιος διανοούμενος, μαθητής του Κορνήλιου Καστοριάδη, μιλά στην ‘El Pais’ για την  υπερψηφιοποίηση των κοινωνιών μας, και τις καταχρήσεις μιας παγκόσμιας τεχνο-εξουσίας.

“Αυτό που ξεχωρίζει τον άνθρωπο είναι η γλώσσα. Και όταν επινοήθηκε η γραφή, και μετά το αλφάβητο, και έπειτα η τυπογραφία, και μετά τα ηλεκτρονικά μέσα, αυτή η δύναμη της γλώσσας πολλαπλασιάστηκε. Και νομίζω ότι αυτό προϋποθέτει όλα τα υπόλοιπα, όλη την οικονομική, πολιτική και πολιτιστική εξέλιξη. Όταν λοιπόν διαπιστώθηκε, ήδη στα τέλη της δεκαετίας του εβδομήντα και στις αρχές της δεκαετίας του ογδόντα, ότι οι υπολογιστές δεν ήταν απλώς υπολογιστικές μηχανές, αλλά ότι συνδέοντας τα τηλεπικοινωνιακά δίκτυα θα γίνουν μια νέα υποδομή επεξεργασίας πληροφοριών, είδα καθαρά ότι ο άνθρωπος εισήλθε σε ένα νέο στάδιο.”

“Όταν μίλησα για συλλογική νοημοσύνη πριν από 27 χρόνια, προφανώς αυτό που υποστήριζα ήταν μια ηθική και κοινωνικά θετική χρήση της τεχνολογίας. Αλλά εκεί που ήθελα να δώσω την έμφαση πάνω απ’ όλα ήταν στην προφανή αύξηση των γνωστικών ικανοτήτων. Για παράδειγμα, η αύξηση της χωρητικότητας μνήμης μέσω της εξωτερικής προσφυγής σε ψηφιακά μέσα. Και βλέπετε, σήμερα, αν δεν θυμάστε κάτι εκείνη τη στιγμή, απλώς πληκτρολογήστε στο Google και αυτό είναι όλο. Μια τεράστια μνήμη είναι στη διάθεσή μας.”

“Από τη στιγμή που υπάρχει γλώσσα, υπάρχουν ψέματα και υπάρχει χειραγώγηση. Η ανθρώπινη φύση δεν έχει αλλάξει, παραμένει η ίδια. Έτσι, κατά βάθος, αυτές οι τεχνολογικές δυνατότητες είναι σαν ένας καθρέφτης που μας κάνει να αντανακλάμε σε αυτόν και να βλέπουμε το καλύτερο που υπάρχει μέσα μας,.. και επίσης το χειρότερο.”

“Είναι σαφές ότι οι άνθρωποι δεν έχουν γίνει πιο κακοί ή πιο ευαίσθητοι στις θεωρίες συνωμοσίας λόγω των κοινωνικών δικτύων. Υπήρξαν παράλογες φήμες σε όλη την ιστορία. Υπήρξαν γενοκτονίες πολύ πριν υπάρξει το διαδίκτυο, σωστά; Ούτε στο εβραϊκό Ολοκαύτωμα, ούτε στη γενοκτονία των Αρμενίων ούτε στις σφαγές στη Ρουάντα υπήρχε το διαδίκτυο. Πολλοί δεν θέλουν να το δουν, αλλά ήμασταν ήδη πολύ κακοί πριν υπάρξει το διαδίκτυο, μπορείτε να με πιστέψετε.”

“Στον διάσημο διάλογο του Φαίδρος ο Πλάτωνας, λέει ήδη ότι η εφεύρεση της γραφής δεν είναι απαραίτητα κάτι θετικό γιατί με αυτό οι άνθρωποι σταματούν να ασκούν την προσωπική τους μνήμη αφού αντικαθίσταται από μια εξωτερική μνήμη. Ο Montaigne έκανε διάκριση ανάμεσα σε ένα καλοφτιαγμένο κεφάλι και ένα γεμάτο κεφάλι. Είναι σαφές ότι πρέπει να υπάρχει μια ολόκληρη εκπαιδευτική προσπάθεια, μια προσπάθεια μετάδοσης του πολιτισμού.”

“Από τη μία πλευρά, έχουμε μια γενική αύξηση του αλφαβητισμού σε ολόκληρο τον πλανήτη, υπάρχει πρόσβαση στον πολιτισμό και τη γνώση που δεν σταματά να αναπτύσσεται, ειδικά στις φτωχότερες χώρες, όπου πριν από 50 χρόνια δεν υπήρχε καν σχολική εκπαίδευση. Αλλά στις χώρες του ΟΟΣΑ, όπου πραγματοποιούνται συστηματικά δοκιμές για την ανάλυση της εξέλιξης των πραγμάτων εδώ και 25 χρόνια, είναι εντυπωσιακό ότι οι δεξιότητες στην ανάγνωση και την κατανόηση, στα μαθηματικά και στις επιστήμες έχουν υποχωρήσει.”

“Ο μόνος τρόπος για να χρησιμοποιήσετε και να επωφεληθείτε από αυτήν την πλημμύρα πληροφοριών με θετικό τρόπο είναι να την βάλετε σε μια σειρά, αναλύοντας και αποφασίζοντας τι είναι σημαντικό και τι όχι. Εν ολίγοις, το κλειδί είναι: να έχουμε εύρος προσοχής, να θέτουμε προτεραιότητες και να βάζουμε στόχους. Κάπως σαν να διαχειριζόμαστε τον εαυτό μας. Να είμαστε αυτόνομοι.”

“Ξέρετε, εμείς οι ερευνητές καυχιόμαστε πάντα για τα αναμενόμενα πράγματα, και έχω προβλέψει αρκετά, αλλά όχι αυτό: τον ρόλο που θα έπαιζαν οι μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας… Apple, Google, Microsoft, Amazon, Facebook, κ.λπ. πώς επρόκειτο να καταλήξουν ως νέες μορφές κράτους. Το ονομάζω κράτος-πλατφόρμα. Μάλλον θα καταλήξουν να αναπτύσσουν τα δικά τους νομίσματα. έχουν ήδη ακριβέστερες μεθόδους αναγνώρισης ταυτότητας από αυτές των ίδιων των κυβερνήσεων. Ρυθμίζουν ήδη την κοινή γνώμη, αφού είναι αυτοί που κυριαρχούν στα κοινωνικά δίκτυα όπου εκφράζονται οι άνθρωποι, οπότε αν αποφασίσουν να λογοκρίνουν κάτι το κάνουν, τελεία, και αν αποφασίσουν να εκτιμήσουν κάτι πάνω από τα υπόλοιπα, το ίδιο. Έχουν απεριόριστη ισχύ. Είμαι αρκετά απαισιόδοξος για την εξισορρόπηση της ισχύος τους“.

“Δεν πιστεύω καθόλου σε όλες εκείνες τις ιστορίες σύμφωνα με τις οποίες ο αλγόριθμος θα πάρει τον έλεγχο ή οι μηχανές θα επαναστατήσουν κατά της ανθρωπότητας ή παρόμοια πράγματα. Ξέρετε, απλώς αποσυνδέετε το μηχάνημα και εκείνο σταματά να λειτουργεί. Τώρα σοβαρά: ο αλγόριθμος είναι ένα πολιτιστικό προϊόν, δηλαδή ένα προϊόν της ανθρωπότητας, υπάρχουν άνθρωποι που τους φτιάχνουν, άνθρωποι που τους βελτιώνουν και άνθρωποι που αποφασίζουν ότι αυτός ή εκείνος ο αλγόριθμος δεν λειτουργεί πλέον και πρέπει να δημιουργήσετε έναν άλλο. Για εμάς που αισθανόμαστε ανθρωπιστές, μόνο ο άνθρωπος μετράει, ο ανθρώπινος παράγοντας και η ανθρώπινη εμπειρία.”

* Oλόκληρο το αρχικό κείμενο και μία ελεύθερη δική μας μετάφραση εδώ

«Μία νέα παγκόσμια οικονομική συναίνεση» #Mariana_Mazzucato

Από τις κορυφαίες οικονομολόγους της εποχής μας, η Mariana Mazzucato  γράφει στο Project-syndicate για της ανάγκη μιας νέας παγκόσμιας οικονομικής συναίνεσης.

Σε μια έκθεση που δημοσιεύτηκε πρόσφατα, η Ομάδα Οικονομικής Ανθεκτικότητας της G7 (όπου η ίδια εκπροσωπεί την Ιταλία), απαιτεί μια ριζικά διαφορετική σχέση μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα για τη δημιουργία μιας βιώσιμης, ισότιμης και ανθεκτικής οικονομίας. Όταν οι ηγέτες της G20 θα συγκεντρωθούν στις 30-31 Οκτωβρίου για να συζητήσουν πώς να «ξεπεραστούν οι μεγάλες προκλήσεις του σήμερα», πρέπει να αποφύγουν να υποκύψουν σε ξεπερασμένες παραδοχές που μας έφεραν στο σημερινό χάος.

Η Συναίνεση της Ουάσιγκτον καθόρισε τους κανόνες του παιχνιδιού για την παγκόσμια οικονομία για σχεδόν μισό αιώνα. Ο όρος καθιερώθηκε το 1989-τη χρονιά που ο καπιταλισμός δυτικού τύπου εδραίωσε την παγκόσμια εμβέλειά του-για να περιγράψει το σύνολο των δημοσιονομικών, φορολογικών και εμπορικών πολιτικών που προωθούνται από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την Παγκόσμια Τράπεζα. Έγινε μια φράση κλειδί για τη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση.

Έχοντας αποφύγει στο τσακ μια παγκόσμια οικονομική καταστροφή δύο φορές – πρώτα το 2008 και έπειτα το 2020 – ο κόσμος αντιμετωπίζει τώρα ένα μέλλον πρωτοφανούς κινδύνου, αβεβαιότητας, αναταραχής και κλιματικής κατάρρευσης. Οι παγκόσμιοι ηγέτες έχουν μια απλή επιλογή: να συνεχίσουν να υποστηρίζουν ένα αποτυχημένο οικονομικό σύστημα ή να εγκαταλείψουν τη Συναίνεση της Ουάσιγκτον για ένα νέο διεθνές κοινωνικό συμβόλαιο.

Η εναλλακτική λύση είναι η πρόσφατα προτεινόμενη «Συναίνεση της Κορνουάλης». Ενώ η συναίνεση της Ουάσιγκτον ελαχιστοποίησε τον ρόλο του κράτους στην οικονομία και ώθησε μια επιθετική ατζέντα για απορρύθμιση, ιδιωτικοποίηση και απελευθέρωση του εμπορίου, οι δεσμεύσεις που εκφράστηκαν στη σύνοδο κορυφής της G7 στην Κορνουάλη τον περασμένο Ιούνιο, θα αντιστρέψει αυτές τις επιταγές.

Αυτό σημαίνει ότι οι επιχορηγήσεις και οι επενδύσεις από κρατικούς και πολυμερείς οργανισμούς θα απαιτούσαν από τους αποδέκτες να επιδιώξουν την ταχεία απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκποµπές. Σημαίνει ότι οι κυβερνήσεις θα στραφούν από την επισκευή – επέμβαση μόνο μετά την πρόκληση της ζημιάς – στην προετοιμασία: λήψη εκ των προτέρων μέτρων για την προστασία μας από μελλοντικούς κινδύνους και σοκ, ενώ παράλληλα θα μας έκανε επίσης να αντικαταστήσουμε την αναδιανομή με την προδιανομή. Το κράτος θα συντονίσει συνεργασίες δημοσίου-ιδιωτικού προσανατολισμένες στην αποστολή με στόχο τη δημιουργία μιας ανθεκτικής, βιώσιμης και δίκαιης οικονομίας.

Τρεις από τις πιο σημαντικές συστάσεις της έκθεσης αφορούν την πανδημία COVID-19, την οικονομική ανάκαμψη μετά την πανδημία και την κατάρρευση του κλίματος. Κατ ‘αρχάς, η G7 να διασφαλίσει την ισότητα των εμβολίων σε παγκόσμιο επίπεδο και να επενδύσει ουσιαστικά στην ετοιμότητα για πανδημία και στη στοχοπροσηλωμένη χρηματοδότηση της υγείας. Ομοίως, το πλαίσιο λειτουργίας Πνευματικών Δικαιωμάτων πρέπει να μεταρρυθμιστεί ώστε να αναγνωριστεί ότι η γνώση είναι το αποτέλεσμα μιας συλλογικής διαδικασίας δημιουργίας αξίας.

Δεύτερον, αύξηση των κρατικών επενδύσεων στην οικονομική ανάκαμψη μετά την πανδημία, στο 2% του ΑΕΠ ετησίως, προσθέτοντας έτσι 1 τρισεκατομμύριο δολάρια κάθε χρόνο από τώρα έως το 2030. Συγχρόνως οι δημόσιες επενδύσεις πρέπει να διοχετευθούν μέσω νέων συμβατικών και θεσμικών μηχανισμών που μετρούν και ενθαρρύνουν τη δημιουργία μακροπρόθεσμης δημόσιας αξίας και όχι βραχυπρόθεσμου ιδιωτικού κέρδους.

Και τρίτον ως απάντηση στη μεγαλύτερη πρόκληση όλων – την κλιματική κρίση – ένα «CERN για την κλιματική τεχνολογία». Εμπνευσμένο από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό για την Πυρηνική Έρευνα, ένα ερευνητικό κέντρο προσανατολισμένο στην αποστολή απαλλαγής της οικονομίας από τις ανθρακούχες εκπομπές, ένας νέος πολυμερής και διεπιστημονικός θεσμός που θα λειτουργήσει ως καταλύτης για τη δημιουργία και τη διαμόρφωση νέων αγορών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και κυκλικής παραγωγής.

Αυτές είναι μόνο τρεις από τις επτά συστάσεις που η Ομάδα Οικονομικής Ανθεκτικότητας της G7 έχει κάνει για τα επόμενα χρόνια. Όλες μαζί, παρέχουν μια ατζέντα πολιτικής για τη διαχείριση του νέου οικονομικού παραδείγματος που ήδη αρχίζει να διαμορφώνεται.

Κάτι πρέπει να αντικαταστήσει τη Συναίνεση της Ουάσιγκτον εάν θέλουμε να ακμάσουμε και όχι απλώς να επιβιώσουμε σε αυτόν τον πλανήτη, προσθέτει η Mazzucato. Μόνο η ανανεωμένη διεθνής συνεργασία και ο συντονισμός των ενισχυμένων κρατικών ικανοτήτων – ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο που υπογράφηκε από μια νέα παγκόσμια συναίνεση – μπορεί να μας προετοιμάσει για την αντιμετώπιση των κλιμακούμενων, αλληλοσυνδεόμενων κρίσεων στο μέλλον.
** Oλόκληρο το αρχικό κείμενο και μία ελεύθερη δική μας μετάφραση εδώ