Ήταν Δεκέμβριος του 2019. Λίγους μήνες πριν είχε αναλάβει το τιμόνι του Δήμου Κοζάνης μια νέα Δημοτική Αρχή με Δήμαρχο τον Λάζαρο Μαλούτα. Έναν αυτοδιοικητικό που μετρούσε χρόνια στο πλοίο του Δήμου Κοζάνης. Μιας πόλης που έμοιαζε να πλέει ακυβέρνητη ανάμεσα σε υποσχέσεις για ένα καλύτερο μέλλον και σε μια πραγματικότητα ενός πανίσχυρου lobby: αυτό του λιγνίτη. Και ενώ η λιγνιτική δραστηριότητα έφθινε, με τις επιπτώσεις στην τοπική οικονομία να κάνουν αισθητή πλέον την εμφάνισή τους, κανείς δεν τολμούσε να σκεφτεί out of the box.
Όμως η νέα Δημοτική Αρχή που προέκυψε με την στήριξη δύο ακόμη παρατάξεων, αυτή του Κυριάκου Μιχαηλίδη και του Βαγγέλη Σημανδράκου, γνώριζε πολύ καλά πως δεν υπήρχαν άλλα περιθώρια υποσχέσεων, ιδίως δε μετά την δήλωση του Πρωθυπουργού το Σεπτέμβριο του 2019, στο πλαίσιο της Συνόδου Κορυφής για το Κλίμα στη Νέα Υόρκη, όπου χαρακτηριστικά ανέφερε πως «Η Ελληνική Κυβέρνηση σχεδιάζει να υιοθετήσει μία νέα, φιλόδοξη Εθνική Στρατηγική για την Ενέργεια και το Κλίμα πριν το τέλος του έτους. Στόχος μας είναι να κλείσουμε όλες τις λιγνιτικές μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας μέχρι το 2028 μολονότι είμαστε μεγάλος παραγωγός λιγνίτη».
Η δήλωσή του Πρωθυπουργού ενόχλησε την τοπική κοινωνία, ακαδημαϊκή-ερευνητική και επιχειρηματική κοινότητα, η οποία είχε επαναπαυθεί στη μονοκαλλιέργεια των λιγνιτικών δραστηριοτήτων και εγκλωβιστεί σε μια οικονομική στασιμότητα. Αμέσως η τότε Κυβέρνηση έσπευσε να διασκεδάσει τις εντυπώσεις με την εξαγγελία ενός στρατηγικού σχεδίου-master plan για τις λιγνιτικές περιοχές και δη για την Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, καθώς και ενός ειδικού, όπως το αποκαλούσαν, Μεταβατικό Πρόγραμμα Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (2020-2023).
Εκείνη την περίοδο κλήθηκα σε μια συνάντηση στο Γραφείο του Δημάρχου. Στη συνάντηση συμμετείχαν οι επικεφαλής των δύο παρατάξεων, ο Διευθυντής του Γραφείου του, και συνεργάτες που στη συνέχεια μαζί με εμένα αποτέλεσαν την ομάδα των ειδικών συνεργατών του. Από τα λεγόμενα του Δημάρχου, με τον οποίο δεν είχα συνεργαστεί ξανά, αιφνιδιάστηκα θετικά.
Ζήτησε να επαληθεύσει κάποιους υπολογισμούς και στοιχεία που μας έδειξε και ζήτησε χρονοδιάγραμμα για την in-house εκπόνηση μιας πρότασης για μια Δίκαιη Αναπτυξιακή Μετάβαση με αντικείμενο την πλήρη διαφοροποίηση από το μέχρι τότε αναπτυξιακό μοντέλο του λιγνίτη. Τότε, τουλάχιστον, θεωρούσε πως οι εξαγγελίες της Κυβέρνησης αποσκοπούσαν στο να δημιουργήσουν εντυπώσεις, κάτι για το οποίο η Κοζάνη δεν είχε άλλο χρόνο. Έπρεπε λοιπόν να βγει μπροστά, με όσα μέσα διέθετε, και να διεκδικήσει το μέλλον της, δίχως να περιμένει τις εξαγγελλόμενες λύσεις.
Αυτό ονομάζεται disruptive thinking. Σε αντίθεση με τους λοιπούς λιγνιτικούς/ενεργειακούς Δήμους της χώρας, ο Δήμος Κοζάνης πήρε την απόφαση να χαράξει ο ίδιος τη στρατηγική του. Συμβατή με τις τότε τρέχουσες εθνικές (Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα) και διεθνείς εξελίξεις, (σημ. μόλις είχε παρουσιαστεί η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία από την Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula von der Leyen) η στρατηγική αυτή θα έπρεπε να είναι πλήρως ευθυγραμμισμένη με τη «δίδυμη» – πράσινη και ψηφιακή – μετάβαση που αποτυπωνόταν στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία.
Το ξέσπασμα της πανδημίας βρήκε το Δήμο με μια εγκεκριμένη πρόταση (Απόφαση αριθμ. 200/2020 – ΑΔΑ:ΩΧΘΚΩΛΠ-Μ6Η) για μια Δίκαιη Αναπτυξιακή Μετάβαση που παρουσιάσαμε μαζί με την ειδική συνεργάτη του Δημάρχου, Σταυρούλα (Ρούλα) Δαβιδοπούλου, στο Δημοτικό Συμβούλιο. Εκείνη την περίοδο η ειδική σύμβουλος στο Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας Κωνσταντίνα Σιούντρη, μας γνωστοποίησε μια νέα πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με 5 Αποστολές. Μία από τις Αποστολές αυτές, οι οποίες έλαβαν το όνομά τους από την περιβόητη φράση της Προέδρου της Επιτροπής σχετικά με το ότι η Πράσινη Συμφωνία αποτελεί για την Ευρώπη «την εποχή του ανθρώπου στη Σελήνη», προσομοιάζοντάς τες σε επίπεδο δυσκολίας με μια Αποστολή στη Σελήνη, ήταν αυτή των «100 Κλιματικά Ουδέτερων και Έξυπνων Πόλεων έως το 2030».
Γιατί χαρακτηρίστηκε η πρωτοβουλία ως Αποστολή; Διότι οι πόλεις σύμφωνα με τις μελέτες της Επιτροπής αποτελούν τους μεγαλύτερους ρυπαντές (περίπου 70% των εκπομπών CO2) ενώ συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της Ευρώπης. Επομένως η αντιμετώπιση του προβλήματος της μείωσης των εκπομπών στο επίπεδο των πόλεων ήταν η πρόκληση αυτή της Αποστολής.
Όσες πόλεις θα επιλεγόντουσαν, θα έπρεπε να εκπονήσουν εφαρμόσιμες στρατηγικές επιτάχυνσης της κλιματικής ουδετερότητας κατά 20 ολόκληρα χρόνια. Ενώ δηλαδή διακηρυκτικός στόχος της Πράσινης Συμφωνίας είναι η επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050, στόχος της Αποστολής είναι η επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας από τις επιλεγμένες πόλεις έως το 2030. Αυτό σημαίνει πως οι πόλεις αυτές θα έπρεπε υιοθετήσουν και να αναπτύξουν καινοτόμες προσεγγίσεις απομείωσης των ρύπων, αποτελώντας «ζωντανά εργαστήρια», δηλαδή ανοικτά οικοσυστήματα καινοτομίας με επίκεντρο τους πολίτες, ενσωματώνοντας διαδικασίες έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης σε πραγματικά περιβάλλοντα.
Η κλιματική ουδετερότητα, δηλαδή η επίτευξη μιας ισορροπίας (αντιστάθμιση) μεταξύ των ανθρωπογενών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από τις διάφορες πηγές και των απορροφήσεων/συλλογής αυτών των εκπομπών, αποτελεί το στόχο για την καταπολέμηση της υπερθέρμανσης του πλανήτη.
Πως γνωρίζαμε όμως τότε, ως Δήμος Κοζάνης, πόσους ρύπους εκπέμπουμε ώστε να είμαστε σε θέση να λάβουμε μέτρα που θα αντιστάθμιζαν τις εκπομπές σε έναν συγκεκριμένο τομέα;
Χτίζοντας λοιπόν πάνω στην προηγούμενη δουλειά που είχε γίνει στο Δήμο Κοζάνης, και συγκεκριμένα στη δουλειά που αποτυπώθηκε στο Σχέδιο Δράσης Αειφόρου Ενέργειας του Δήμου Κοζάνης έτους 2013 λόγω της προσχώρησης του τελευταίου στο Σύμφωνο των Δημάρχων το 2011, όπου το Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας με επικεφαλής τον Καθηγητή Αντώνη Τουρλιδάκη και την πολύτιμη βοήθεια των υπηρεσιών του Δήμου και ιδίως του ειδικού συνεργάτη Απόστολου (Τόλη) Αγραφιώτη προχώρησε στην αποτύπωση των πηγών εκπομπών, η Κοζάνη ήταν σε θέση να διαθέτει τη λεγόμενη απογραφή εκπομπών αναφοράς. Έτσι γνώριζε πόσες και ποιες είναι οι πηγές των εκπομπών με έτος βάσης το 2010, αλλά και πως να τις μειώσει κατά 21,4% έως το 2020, επιτυγχάνοντας το στόχο του Σχεδίου.
Όπως προέκυψε από τα στοιχεία παρακολούθησης του Σχεδίου, ο στόχος του 2020 όχι μόνο επετεύχθη αλλά η μείωση ξεπέρασε το 33%, κατατάσσοντας το Δήμο Κοζάνης στους πρωτοπόρους Δήμους αναφορικά με τις επιδόσεις στη μείωση των εκπομπών. Το επόμενο βήμα, ήταν η πλήρης αντιστάθμιση των εκπομπών έως το 2030 (100%).
Την πρωτοβουλία για αυτό το τολμηρό όσο και φιλόδοξο εγχείρημα, ανέλαβε ο Δήμαρχος Κοζάνης έπειτα από ανταπόκριση στην πρόσκληση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το φθινόπωρο του 2021, σχετικά με την υποβολή προτάσεων στο πλαίσιο της Αποστολής των 100 Κλιματικά Ουδέτερων και Έξυπνων Πόλεων. Στο μεταξύ ο Δήμος Κοζάνης ενίσχυε την εξωστρέφεια και το προφίλ του με την ένταξη στο Δίκτυο των Πράσινων Δήμων της ΕΕ (Green City Accords) και την Διακήρυξη Κλιματικής Ουδετερότητας.
Αμέσως μόλις βγήκε η πρόσκληση, ο Δήμαρχος συγκρότησε Ομάδα Διοίκησης Έργου (Απόφαση 1475/2021 – ΑΔΑ: ΨΣΓ9ΩΛΠ-ΠΕΑ) με συντονιστή τον προϊστάμενο του Αυτοτελούς Τμήματος Δημάρχου, Δημήτρη Κακουλίδη, και τρεις ομάδες εργασίας από στελέχη και συνεργάτες του Δήμου, στις οποίες συμμετείχα μαζί με τη Ρούλα Δαβιδοπούλου στην επιμέλεια του φακέλου υποψηφιότητας για την συμμετοχή του Δήμου στην Αποστολή.
Υπό την καταλυτική καθοδήγηση των Χρύση Νικολαΐδη και Μαρίας Βασιλάκου, τον Γενάρη του 2022, η πρόταση υποβλήθηκε επιτυχώς, και τον Απρίλιο του 2022 η Κοζάνη επελέγη ανάμεσα σε άλλες 377 υποψηφιότητες ως μία από τις 100 πόλεις της ΕΕ, μπαίνοντας έτσι στην ομάδα εκείνη των πόλεων που θα κληθούν να επιτύχουν την κλιματική ουδετερότητα 20 χρόνια νωρίτερα από τον διακηρυγμένο στον Κλιματικό Νόμο στόχο της ΕΕ.
Στο πλαίσιο αυτό, ο Δήμος Κοζάνης είχε την δυνατότητα να συμμετέχει αμέσως σε σχετική πρόσκληση του Ευρωπαϊκού χρηματοδοτικού προγράμματος Ορίζοντας 2020, υποβάλλοντας τον Νοέμβριο του 2022 πρόταση ύψους 1 εκατ. Ευρώ, μαζί με άλλους 10 εταίρους (ΔΕΥΑΚ, ΔΙΑΔΥΜΑ, ΕΥΑΘ, ΕΚΕΤΑ, ΑΠΘ, Solar-Institute Jülich, Kraftanlagen, ABB Hellas, ZEUS Electricity Company, και ERGONCELL) σχετικά με την υποκατάσταση των θερμικών φορτίων αιχμής της Τηλεθέρμανσης Κοζάνης από ενέργεια προερχόμενη από ΑΠΕ, συμπεριλαμβανομένης της αξιοποίησης της λυματολάσπης και των αποβλήτων για την παραγωγή βιοαερίου και τη χρήση θερμικής μπαταρίας.
Η επιλογή όμως της Κοζάνης ήταν η πρώτη από τις τρεις φάσης της Αποστολής. Κατά τη δεύτερη φάση, θα έπρεπε να υποβληθεί ένα κοστολογημένο επιχειρησιακό πρόγραμμα με τη μορφή Κλιματικού Συμβολαίου, που πέρα από τις δεσμεύσεις που αναλαμβάνει ο Δήμος προς την κατεύθυνση της επίτευξης κλιματικής ουδετερότητας θα περιλαμβάνει και ένα αναλυτικό χαρτοφυλάκιο δράσεων και έργων που θα κληθεί να υλοποιήσει κατά την τρίτη και τελευταία φάση, αυτή της εφαρμογής.
Για την προετοιμασία του Κλιματικού Συμβολαίου ο Δήμαρχος συγκρότησε τον Νοέμβριο του 2022 μια δεύτερη Ομάδα Διοίκησης Έργου (Απόφαση 2740/2022 – ΑΔΑ: ΨΟΘΖΩΛΠ-ΧΩΘ) με εκλεκτούς συνεργάτες για να εκπονήσουν και να υποβάλλουν προς έγκριση το Σεπτέμβριο του 2023 το Κλιματικό Σχέδιο Δράσης και το Επενδυτικό Πλάνο που αποτελούν αναπόσπαστα τμήματα του Κλιματικού Συμβολαίου, που εγκρίθηκε τελικά στις 22 Μαρτίου 2024.
Η ιδιότητά μου ως ειδικός συνεργάτης έπαψε εκείνη την περίοδο, λόγω του μετέπειτα διορισμού μου στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας. Ωστόσο συμμερίζομαι τη χαρά, και θυμάμαι τις δημιουργικές αντιπαραθέσεις, όλων όσων ενεπλάκησαν από την αρχή στην προσπάθεια αυτή να ενταχθεί ο Δήμος Κοζάνης στην Αποστολή των Πόλεων και να αποκτήσει επιτέλους ένα στόχο. Διότι η ειδοποιός διαφορά του επιχειρησιακού αυτού προγράμματος στο πλαίσιο της Αποστολής σε σχέση με τα προγενέστερα και κατά τα λοιπά αξιόλογα επιχειρησιακά προγράμματα που έχει εκπονήσει κατά καιρούς ο Δήμος έγκειται ακριβώς στο γεγονός ότι το Κλιματικό Συμβόλαιο διέπεται από μια μεθοδολογική αρτιότητα, από έναν σαφή σκοπό και από ένα κοστολογημένο χαρτοφυλάκιο έργων και δράσεων, παρεμβάσεων δηλαδή, για την επίτευξη ενός φιλόδοξου Ευρωπαϊκού και δη παγκόσμιου στόχου.
Μπορεί λοιπόν ο Δήμος Κοζάνης να επιτύχει το 2030 αυτό που οι υπόλοιποι Δήμοι της Ευρώπης θα πρέπει να επιτύχουν το 2050; Θεωρητικά μιλώντας, η απάντηση δίνεται από το εγκεκριμένο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή πλέον πρόγραμμα. Ένα πρόγραμμα που όμοιό του δεν είχε ποτέ η Κοζάνη και που δεν μπορεί να μείνει στο συρτάρι. Ένα πρόγραμμα που την κατατάσσει στις λίγες και πρωτοπόρες πόλεις στην Ευρώπη, στην ίδια οικογένεια με την Κοπεγχάγη, τη Στοκχόλμη, το Ελσίνκι, το Κόρκ, το Αϊντχόφεν, το Μόναχο, τη Βαρκελώνη και άλλες 90+ πόλεις της Ευρώπης.
Αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία σήμερα, δεν είναι ποιος ξεκίνησε την πρωτοβουλία ή ποιοι εργάστηκαν για να βρίσκεται σήμερα η Κοζάνη σε μια προνομιακή θέση σε αντίθεση με τους υπόλοιπους ενεργειακούς δήμους της Ελλάδας που προσμένουν την υλοποίηση του Προγράμματος Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης και των σχετικών Εδαφικών Σχεδίων. Σημασία έχει να αξιοποιηθούν στο έπακρο οι δυνατότητες που προσφέρονται από τη συμμετοχή της Κοζάνης στην Αποστολή των Πόλεων, ώστε να γίνει μια Κλιματικά Ουδέτερη και Έξυπνη Πόλη έως το 2030, διατηρώντας τις δημιουργικές δυνάμεις στην περιοχή και δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για μια ανθεκτική ανάπτυξη.
Του Γιάννη Τζιουρά,
Δρ. Νομικής ΑΠΘ
Στις Βρυξέλλες, Ιούνιος 2022, στο Kick-off meeting της Αποστολής των Πόλεων. Δεξιά η ειδική σύμβουλος στο ΥΠΕΝ και συντονίστρια των Ελληνικών πόλεων της Αποστολής, Κωνσταντίνα Σιούντρη, και στο κέντρο ο τότε συντονιστής σε Ευρωπαϊκό επίπεδο της Αποστολής και μετέπειτα συντονιστής του Σχεδίου REPowerEU, Matthew Baldwin.
A story untold, αλλά επί της ουσίας ΔΕΝ εξηγείτε το ΤΙ θα περιμένουμε είτε ως υποχρέωση, είτε ως δυνατότητα από την ένταξη αυτή.
Και τώρα που πήραν την πιστοποίηση και σταματάμε τον λιγνίτη που είναι το μοναδικό που παράγει η γη μας …..
Θα φάμε γκογκανα.
παραμυθια κ λεφτα δεξια αριστερα σε δοκτορες κ προγραμματα